Dom Frano Illia, "Illyricym Sacrum"

[Brari]

gazeta shqiptare.

------------

DOSSIER

Historia e veprës madhore "Illyricym Sacrum" e atë Daniele Farlattit. Si u dënua me 25 vjet burg dom Frano Illia, që e përktheu atë dhe kërkoi vazhdimin e saj, ku flitej për Tivarin e Kosovën

Si u mbyt në lumin Drin, qerrja që mbante arkivat e Shqipërisë


----------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Papa Klementi XI u muer vesht me Jezuitët e Venedikut e këta dërguen në Romë Atë Filip Riceputtin i cili mori në dorzim nga Papa shqiptar materialin historik të tij, planin e hartimit të historisë kishtare të ilirëve, e me ndihmën financiare me përballue shpenzimet e duhuna për atë punë. At Filip Riceputti mbi një barkë të Vendikut i ra për gjatë bregut të Adriatikut tue u ndalue në të gjitha qëndrat ku kishte landë për punën e vet e nga këto qëndra bregdetare dërgoheshin njerëz të tjerë për kërkime historike në qëndrat e mbrëndëshme të vëndit prej kah i dërgohej landa e duhun në breg të detit. Këtë punë e vazhdoi deri në qytetin e Tivarit. Prej Tivarit u dërguen lajmëtarë në të gjithë qëndrat kishtare të Shqipërisë të cilat iu përgjegjën tue i dërgue secila ndihmën e vet historike shkruajsit të ardhëshëm të kishave ilire. Një qerre me qe e ngarkueme me dorshkrime, libra e objekte historike, mbasi kapërceu të gjitha vështirësitë e baltrave të Zadrimës, u mbyt në ujë tue kalue Drinin e hupi e gjithë ngarkesa e caktueme për At Riceputt-in".

Kështu shkruhet në volumin e shtatë të veprës madhore "Illyricum Sacrum" të autorit italian, At Daniele Farlatti, e cila ndodhet në Arkivin Qëndror të Shtetit e përkthye nga Dom Frano Illia, që në vitin 1963 kur ai shërbente si famullitar në qytezën e vogël të Milotit. Po çfarë është kjo vepër dhe si trajtohet aty historia e lashtë e Shqipërisë që nga koha e ilirëve e në vazhdim? Sa kohë iu deshën Dom Frano Illias që ta përkthente atë vepër madhore dhe përse nuk u botua ajo në vitin 1966 kur ai e dorëzoi për botim pranë Institutit të Kulturës Popullore? Përse u arrestua Dom Frano, ato ditë që ai paraqiti kërkesën për botim, në të cilën shkruante se ishte gati të përkthente edhe volumin e tetë të atij libri, ku flitej për historinë e Tivarit e Kosovës të cilat ai i cilësonte si pjesë të Shqipërisë. Përse edhe pas letrës që ai i drejtoi Ramiz Alisë në vitin 1986, pasi doli nga burgu, nuk iu kthye vepra e tij për të cilën kishte punuar për shtatë vjet me rradhë?

Çfarë është "Illyricum Sacrum"
Në kerkesën që Dom Frano Illia i bëri Institutit të Kulturës Popullore për botimin e librit që kishte përkthyer, iu paraqiti edhe një përmbledhje të shkurtër në një faqe e gjysëm të daktilografuar, në mënyrë që t'i sqaronte redaktorët që do të merreshin se çfarë ishte ajo vepër dhe çfarë trajtohej aty në lidhje me historinë e Shqipërisë. Në atë letër sqaruese shkruhet: " Vepra "ILLYRICUM SACRUM" (ILIRIJA KISHTARE ose Historia Kishtare e Ilirisë) përbahet prej tetë volumesh me ….38 x 26. Volumi i VII rreshton historinë kishtare t'Ilirisë bregdetare, kurse volumi i VIII atë të krahinës së Kosovës. Volumi i VII, në 638 faqe, rreshton historinë kishtare dhe lidhun me atë çivile të Metropolive të Djoklesë, Tivarit, Shkodrës, Durrësit e të Sirmit dhe sufrangave ase të dioçezave që mvaren prej tyne. Prej kësi volumi deri tash kemi përkthye pjesët që i përkasin mbrendisë së kufijve të sodshëm të Shqipnisë, d.m.th. sa i përket Shkodrës dhe Durrësit dhe sufrangave të tyne (vazhdoj përkthimin e pjesëve të tjera) Shkodra kishte këto dioçeza: 1. Drishtin, 2. Pultin e Madh, 3. Pultin e Vogël, 4. Dejën, 5. Sarden e 6. Sapën. Durrsi kishte këto dioçezë sufragane: 1. Lezhën, 2. Arbëninë, 3. Krujën, 4 Bendën, 5. Priskën, 6. Shtejefnin, 7. Kanovjen, 8. Skampën, (Elbasanin) 9. Lestronin, 10. Bulidën, 11. Amancien, 12. Apoloninë (Pojanin) 13. Vëlonën, 14. Pulkerjopullin (Beratin) 15. dhe Akroçerauninë. Në këtë volum të VII përshkruhet gjanë e giatë themelimi i qyteteve dhe i dioçezave, tue gërshetue historinë kishtare atë çivile t'atyne vëndeve. Shfrytëzohen mirë dokumente, historjanët dhe gjeografët e ndryshëm të vjetër e të rinj t'atyne kohve. Landa ndahet në djeçezë dhe në rajone kishtare. Secila Seli Arqipeshkvnore apo Ipeshkvnore zakonisht gjindet ndër qytetet nga të cilat edhe merr emnin. Në fillim të çdo Arkiodioçjezi apo Dioçjezi përshkruhet themelimi i qytetit dhe djeçezit, mandej vjen rreshtimi i jëtëshkrimit të secilit Prelat. Giatë jetëshkrimit të tyne rreshtohen faktet e historisë kishtare e çivile në rend kronologjik. Ky volum përfshin landën historike deri në fillimet e shek. XVIII, kur edhe botohet në vitin 1817. Vepra "Ilyrricum Sacrum" asht rreshtue në giuhët latine klasike. Për plotësimin e këtij kuadri historik me randësi të madhe të vëndit tonë, nevojiten edhe pjesë të tjera të këtij volumi ashtu edhe volumi VIII. Po të kërkohet, jemi gadi të vazhdojmë këtë punë të mundshme, me shpresë se do të jetë një kontribut i mirë për njohjen e historisë së vëndit tonë të dashtun nga brezat e rijë të popullit tonë. Vazhdon mandej …(nuk kuptohet fjala) prelat, dhe giatë këtij rreshtimi përshkruhen punët ndaluan giatë sundimit të tyne kishtar e çivil në mënyrë kronologjike. Ky volum vjen tue përshkrue deri në fund të shekullit të XVII e diçka në fillimet e shekullit të XVIII. Vepra asht rreshtue krejt në giuhën latinishte e madje klasike. Edhe pjesët e tjera që i përkasin Djoklesë e Tivarit kishte qenë mirë të njifen prandaj të përkthehen në giuhën tonë mbasi kanë lidhje të vazhdueshme me krahinat tona. Për plotësimin e këtij kuadri historik të vëndit, do të ishte me vënd edhe përkthimi i blenit VIII. Po të kërkohet kishim me kenë gadi të vazhdojmë kryemjen e përkthimit të bl. VII dhe të VIII-it. Paraqitëm këtë pasqyrë sintetike përtë pasë një ide mbi përmbajtjen e kësaj vepre. Milot 19. VIII.1963. D. Frano Illiaj (firma) (AQSH. F. 1069. D. 40 Fq1)

Humja e arkivave të Shqipërisë
Një nga pjesët më interesante të librit "Illyricum Sacrum", është ajo ku flitet për interesimin që tregoi Papa Klementi që ishte me origjinë shqiptare, për mbledhjen e përpunimin e historisë së Shqipërisë, gjë e cila nuk u bë plotësisht sepse një pjesëemadhe e atyre arkivave, humbën teksa qerrja që transportonte ato për në Vendeik, u mbyt teksa ishte duke kaluar Lumin e Drinit në pjesën e Zadrimës. Lidhur me këtë, në faqen 221-222 shkruhe: "Papa Klementi Xi, Gian Francesco Albani, ngta Urbino me prejardhje shqiptare, kur ishte prift i ri filloi të mbledhë landë për historinë kishtare ilire. I penguem nga detyrët kishtare që shkuen tue ia shtue naltimin e tij deri në selin papnore u detyre të ndërpresë punimet e veta historike. Në fillim të pontifikatit të vet, mblodhi Konçilin e parë të Arbënit nën kryesinë e arqipeshkvit të Tivarit, Vinçenc Zmajeviç, e dha urdhën që aktet e Konçilit të përktheheshin shqip e ti shifte në gjuhën e të parëve që në familjen Albani kishte mbetë vetëm si kujtim. Në atë kohë qendra e kishëve ilire ishte Raguza ku baheshin kinçilat kishtare të Iliris. Mbasi patën qenë mbytë në det ipeshkvijt shqiptarë tue këthye nga mbledhja, Klementi XI vendosi që mbledhjet ndër djoçezane shqiptare andej e tutje të baheshin në tokën Shqiptare. Qëndra e parë e kishëve ilire ka qenë Akuileja, mandej Grado-i, e mbasi selia patriakale ilire u bart në Vendik, për arsye praktike u caktue Raguza si qëndër mbasi ishte ma e përshtatëshme edhe gjeografikisht. Mbasi selia patriakale e ilirëve u bart në Vendik, e atje ishin grumbullue gjatë shekujve dokumenta, libra, monumenta edhe për Ilirinë, e mbasi Vendiku kishte edhe Institute e njerëz të përshtashëm për historografi, Papa Klementi i XI u muer vesht me Jezuitët e Venedkikut e këta dërguen në Romë at Filip Riceputtin i cili mori në dorzim nga Papa shqiptar materialin historik të tij, planin e hartimit të historisë kishtare të ilirëve, e me ndihmën financiare me përballue shpenzimet e duhuna për atë punë. At Filip Riceputti mbi një barkë të Vendikut i ra për gjatë bregut të Adriatikut tue u ndalue në të gjitha qëndrat ku kishte landë për punën e vet e nga këto qëndra bregdetare dërgoheshin njerëz të tjerë për kërkime historike në qëndrat e mbrëndëshme të vëndit prej kah i dërgohej landa e duhun në breg të detit. Këtë punë e vazhdoi deri në qytetin e Tivarit. Prej Tivarit u dërguen lajmëtarë në të gjithë qëndrat kishtare të Shqipërisë të cilat iu përgjegjën tue i dërgue secila ndihmën e vet historike shkruajsit të ardhëshëm të kishave ilire. Një qerre me qe e ngarkueme me dorshkrime, libra e objekte historike, mbasi kapërceu të gjitha vështirësitë e baltrave të Zadrimës, u mbyt në ujë tue kalue Drinin e hupi e gjithë ngarkesa e caktueme për At Riceputt-in. Riceputti e ndau të gjithë landën e historisë kishtare ilire në katër pjesë me nëndamjet e renditjet përkatëse simbas skemës që kishte përpilue. Klementi i XI vdiq. At Riceputti me zell e kujdes përfundoi të katër pjesët e historisë kishtare ilire e kur i pat gati për shtyp, mbaruen ditët e jetës së tij e vdiq. Jezuitët, si ekanë zakon kur vdes çdo antar i shoqënisë së tyne që ka duersh çdo punë të randësishme, ngarkuen që të kujedesei për shtypin e dorëshkrimeve të Riceputtit njeriun e tyre ma të aftë për historografi At Daniel Farlatin. Ky mbasi studioi të gjithë veprën e Riceputt-it u raportoi eprorëve të vet se historinë kishtare e shkrueme nga At Filip Receputti, ishte pune me kritere historike të vjetërueme. Mbasi u studiue mirë çështja e rezultoi si kishte raportue At Daniel Farlati, eprorët ngarkuen këtë të niste punën përsëri si mbas kritereve historiologjike moderne të kohës. At Daniel Farlati shkroi, shtypi e botoi katër vëllime e parë të veprës Illyrici Sacri e ndërroi jetë. (AQSH F.1069 D.40 fq.221)

(vijon nesër)


Dom Frano Illia i kërkon librin Ramiz Alisë

Shokut Ramiz Alia, Sekretar i Parë i Komitet Qëndror të PPSH Tiranë. Unë i nëshkruemi Frano Illia, ju drejtohem për sa vijon: Si bashkëpunëtor i jashtëm i sektorit të të Etnografisë, sot Instituti i Kulturës Popullore, kam mbledhur, përpunuar dhe kodifikuar sipas kritereve juridike "Kanunin e Skënderbeut", Kanuni i Shqipërisë Qëndrore: Dibër, Mat, Krujë etj, mbi 700 faqe të daktilografuara format mestar. Në vjeshtën e vitit 1967 punimi i nalpërmëndun iu parashtrua Komisionit të Sektorit t' Etnografisë me të ftuar juristë të jashtëm si Emid Tadeskini e Vangjel Meksi . Ky komision pasi bëri vërejtjet dhe sugjerimet e veta dha mendimin që punimi duhej të botohej. Ndërsa ishim tue zbatue vërjetjet dhe sugjerimet, jam arrestue dhe punimi i papërfundue kje depozitue për tu ruajtur në Arkiv të sektorit. Me dekret të posaçëm nr. 7029. Datë 9.IV.1986 të Presidiumit të Kuvendit Popullor të R.P.S.SH. mu fal dënimi i mbetun. Me 21.IV.1986 ju drejtova Institutit të Kulturës Popullore që të më kthente punimin për ta përfundue e për ta përmirësue. Me 28.V.1986 ju drejtova kryeministrit shokut Adil Çarçani i cili më 26.IX.1986 mu përgjigj se letrën time ia kishte dërguar Ministrisë së Arsimit e Kulturës për kopetencë e përgjigjie. Më 6 mars 1968, më takuen dy përgjegjësit e Institutit, njëri ndër ta Abaz Dojaka me të cilin njifesha që në sektor kur punojsha atje. Ata gojarisht mu përgjigjën: 1) të asht njoft dhe të njifet autorësia. 2) Punimi nuk asht pague. 3) Punimi asht depozitue në arkiv të Institutit të Kulturës Popullore për tu ruajtur. 4) Do të jepet për ti dhanë shikimin e fundit kur të caktohet për botim nga Akademia. Mbas insistimit tim që punimi të më dorzohej tashti për ta përfundue e përsosë me që edhe në moshë 70-vjeçare, edhe me një koleksion sëmundjesh më thanë: "do mendojmë". Që atëhere edhe sot megjithëse ja kam kërkuar edhe ndonjëherë tjetër, asnjë përgjigjie as negative dhe as pozitive. Mbasi trokita kot në të gjitha dyert e mundëshme, nuk më mbetet gjë tjetër veçse t'ju drejtohem ju, autoritet ma i naltë, tue kërkue punimin tim, si kërkon prindi fëmijën e vet. Kam besim shoku Ramiz, që lutjen time, që mua më duket krejt e arsyeshme dhe e ligjëshme ta merrni ju parasysh dhe me këtë besim nënshkruem me shumë nderime". Frano Illia. Shkodrë 9.VI.1987.


Çfarë më kërkoi dom Frano Illia në vitin 1991

Afro 11 vjet më parë, aty nga vjeshta e vitit 1991, pata rastin të takohesha për herë të parë dhe të njihesha nga afër me me Dom Frano Illian, ish famullitarin e Delbnishtit, Laçit e Milotit, i cili disa vjet më vonë, në 25 prillin e vitit 1994, u shugurua në postin e lartë të Ipeshkvit të Shkodrës, nga vetë papa Gjon Pali i Dytë, gjatë vizitës që Ati i Shenjtë bëri në Shqipëri. Pas lejimit të ushtrimit të besimeve fetare në vitin 1990-të, Dom Frano Illia ishte larguar nga qyteti i Shkodrës ku ishte vendosur pas daljes nga burgu në 1986-ën, dhe kishte ardhur në qytetin e Laçit ku banonte në familjen e mikut të tij, Filip Markut. Për t'u takuar me Dom Frano Illian, më kishte sugjeruar miku im nga Miloti, Simon Koka, i cili e njihte atë familjarisht dhe e kishte pasur mik shtëpia gjatë kohës që ai kishte shërbyer në Kishën e Milotit. Ndonëse e mbaja mënd shumë mirë mbylljen e Kishës së Laçit në vitin 1967, pasi na kishin çuar aty në mënyrë të organizuar me shkollën për të asistuar në "ceremoninë" e prishjes së saj, Dom Franon nuk e mbaja mënd pasi ai në atë kohë shërbente në Kishën e Milotit. Dom Franoja më priti shumë mirë dhe ndërsa unë i tregova qëllimin e asaj vizite, duke i thënë se kisha dëshirë që të shkruaja diçka rreth jetës së tij dhe sidomos për vuajtjet që kishte kaluar gjatë 20 vjetëve të burgut, ai u vrejt dhe m'u përgjigj:"Po çka duhen kto gjana tash, ato kan kalue". Duke e parë se ishte e kotë që të insistoja më në kërkesën time, e kalova bisedën duke e pyetur Dom Franon, lidhur me punën e tij të gjatë studimore në kërkimet e hulumtimet e folklorit dhe etnografisë të zonës së Kurbinit, për të cilën më kishte treguar Dr.Mehdi Guni, një nga miqtë e afërt të tij në vitet '60-të. Pas asaj, Dom Frano sikur u çel në fytyrë dhe më tregoi për dy veprat e tij: "Kanunin e Skënderbeut" dhe "Illyricum Sacrum", të cilat ai kishte shkruar në fillimin e viteve '60-të, para se të arrestohej e të dënohej me burg. Vepra "Kanuni i Skënderbeut", të cilën ai e kishte mbledhur në bajrakun e Kurbinit, i kishte kushtuar rreth 30-vjet punë kërkimore e shkencore, ndërsa "Illyricum Sacrum", (vëllimi i shtatë) e At Daniel Farlatt-it, që ishte një përkthim nga latinishtja, i kishte kushtura plot shtatë vjet punë. Pas përfundimit të dy këto vepra voluminoze, ai i kishte dorëzuar në Institutin e Folklorit, ku punonte si bashkëpunëtor i jashtëm prej vitesh dhe ndërsa priste përgjigjie për botimin e tyre, ai ishte arrestuar dhe dënuar me 25 vjet burg politik i akuzuar si agjent i Vatkianit. Pas lirimit nga burgu në vitin 1986, Dom Franoja kishte shkuar në Institutin e Kulturës Popullore dhe i kishte kërkuar ato dy vepra për t'i ripunuar, por nuk ia kishin dhënë duke i nxjerrë arsye nga më të ndryshmet. Pasi nuk kishte lënë derë pa trokitur për dy veprat e tij, ai i kishte dërguar një letër Kryeministrit Adil Çarçani dhe një tjetër Presidentit Ramiz Alia, por përsëri nuk ia kishin dhënë ato. Ndërsa më tregonte për odisenë e gjatë të kërkimeve të dy librave të tij, ai më tha: "Zotni, a ke mundësi që të më bajsh një njoftim në gazetë për ato dy libra, pale e din kush se ku nodhen, e po m'i bjen". Kështu u ndava me Dom Franon i cili pak kohë më vonë, mundi që t'i gjente vetë dy veprat e tij që ndodheshin në Arkivin Qëndror të Shtetit. Ndërsa "Kanunin e Skënderbeut", ai arriti që ta botonte në vitin 1994, pas ndihëm që i dhanë disa kolegë të tij në Itali, veprën tjetër "Illyricum Sacrum", nuk arriti që ta botonte dot, pasi u sëmur dhe ndërroi jetë në vitin 1996. (D.K)


----------------




Kane shire lëmë kta "shkrimtaro-historianet" me partishmeri me djersen e ktyre qyqarve qe kalbeshin burgjeve.

[Brari]

DOSSIER II

Historia e panjohur e Shqipërisë në veprën "Illyricum Sacrum", të autorit italian at Daniele Farlatti, përkthyer në vitin 1963 nga Dom Frano Illia. Ja origjinali që ndodhet në Arkivin e Shtetit

Si e tradhtoi Lek Dukagjini Skënderbeun në vitin 1450
Lekë Dukagjini, anmik kreje i Skanderbegut, në marrëveshje me anmiqtë e Kombit, i kishte nxitë këta që të shfarosnin popullin e krahinës që Skanderbegu kishte nën sundimin e vet. Kur Papa muer vesh këtë krim të shëmtuem e sakrileg, pa se damet do të kishte krishtërimi dhe pa vonesë u shkuen Metropolitëve të Tivarit e të Durrësit


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Në pjesën e parë të këtij shkrimi të botuar në numrin e djeshëm, u njohëm me një përmbledhje të shkurtër të përpjekjeve të Dom Frano Illias, meshtarit të Delbnishtit, Laçit e Milotit, për të botuar veprën madhore "Illyricum Sacrum" të atutrit italian, At Daniele Farlatti, të cilën prifti i famshëm me origjinë nga fshati Juban i rrethit të Shkodrës, e përktheu nga latinishtja në në vitin 1963. Ajo vepër e cila përbëhej në një seri prej tetë volumesh, ndërmjet të tjerash në volumin e shtatë dhe të tetë, fliste gjërë e gjatë për historinë e Ilirisë. Aty thuhej se me nxitjen e Papa Klementit të XI, apo siç njihet ndryshe Papa Klement Albani, prej origjinës së tij shqiptare, u grumbulluan në të gjitha krahinët e Ilirisë, libra dokumente e të dhëna të tjera dhe u transportua për në Venedik, ku do të përpunoheshin e më pas të botoheshin. Gjatë transportimit të materialeve të mbledhura për në bregdetin e Adriatikut, nga ku më pas do të niseshin për në Itali, një qerre me arkiva të Ilirisë, u mbyt në lumin e Drinit në zonën e Zadrimës. Pas përkthimit të asaj vepre voluminoze e cila i kushtoi rreth shtatë vjet punë të pandërprerë, Dom Frano Illia e dorzoi atë në Institutin e Kulturës Popullore në Tioranë, ku prej vitesh punonte si bashkëpunëtor i jashtëm i saj, dhe në kërkesën e bërë për botim, ai sugjeronte se ishte i gatshëm për të përkthyer edhe volumin e tetë që fliste për Tivarin e Kosovën, të cilat ai i konsideronte si pjesë të Shqipërisë. Ndërsa Dom Frano Illia ishte në pritje të përgjigjies së botimit të veprës, ai u arrestua dhe u dënua me 25 vjet burg, kurse vepra e tij përfundoi në Arkivin e Shtetit.

(vijon nga numri i kaluar)

Kërkesa e dytë për botimin e librit
Pas kërkesëssë parë që Dom Frano Illia i bëri Institutit të Kulturës Popullore për botimin e përkthimit të veprës "Illyricum Sacrum", në datën 19. VIII. 1963, ai nuk mori asnjë përgjigjie nga ai Institut dhe nisur nga kjo gjë, ai u detyrua dhe në datën 9 dhjetor të vitit 1963, ai i nisi edhe një kerkesë tjetër në adresë të atij institucioni. Në kërkesën e dytë, ashtu si edhe në të parën, Dom Frano i paraqiste shkurtimisht në një faqe e gjysëm të daktilografuar, disa sqarime përkatëse se çfarë ishte ajo vepër dhe pse ishte e nevojshme botimi i saj. Po kështu në fund të asaj kërkese, ai sugjeronte se nëse ajo vepër do të pëlqehej nga titullarët dhe specialistët e atij Instituti, ai ishte i gatshëm që të merrej edhe mepërkthimin e volumit të tetë të atij libri, në të cilin bëhej fjalë për Tivarin e Kosovën, të cilat Dom Frano i konsideronte si pjesë të pandara të Shqipërisë. Në atë kërkesë të dytë të tij, ai shkruante: " IlYRICUM SACRI. TOMUS SEPTIMUS. ECCLESI DIOCELENTANA, ANTIBARENSIS, DYRRAHACHHIESIS ET SIRMIENSIS,EARUM SUFRAGANEIS.
AUCTORE, DANIELE FARLATO, Presetbyro Societatis jesu et JACOBO EOLETO olim ejusdem Societatis alumno. VENETIIS, MDCCCXVII, apud Sebastianum Coleti. Superiorum permissu ac privilegio. Vepra ILLYRICUM SACRUM, asë Ilirija Kishtare përbahet prej tetë volumesh. Volumi i VII parqet historinë kishtare t'Ilirisë bregdetare të Adrijatikut, kurse bleni i VIII atë të krhaninave të Kosovës. Volumi i VII rreshton historinë e krahinave kishtare të Djoklesë, Tivarit, Shkodrës, Durrësit, Sirmit dhe të syfrangave të tyne. Prej kësi volumi deri tash kemi përkthye pjesët që i përkasin mbrendisë së kufijeve të sodshëm të Shqipnisë, d.m.th. Shkodrën e Durrësin me sufrangën e vet. Shkodra ka këta sufrangë: 1. Pultin, (Pultin e Madh, Pultin e Vogël) 2. Drishtin, 3. Dejën, 4. Sarden e Sapën. Durrësi ka këta sufrangë: 1. Lezhën, 2.Arbnin, 3. Krujën, 4. Benden, 5. Priskën, 6. Shtejrnin, 7. Kanovjen, 8. Skampën (Elbasanin) 9. Lestronin, 10. Bulidën, 11. Amamcjen, 12. Apoloninë, (Pojanin) 13. Vlonën, 14. Pulkerjopullin (Beratin) dhe 15. Akroçerauninë. Volumi 38 X 26, faqe 638, ka një parathënie të giatë. Ky volum VII përshkruen gjanë e gjatë themelimin e qyteteve të ndryshme ashtu edhe djeçezave, kështu që rreshton historinë kishtare e civile t'atyne vendeve. Shfrytëzon mirë dokumentet e kohës dhe historianët e gjeografët. Asht shumë i pasun me dokumentee të dhanë historike, toponimastike dhe fisnore. Landa ndahet në Djeçezë apo rajone kishtare. Secila seli Arqipeshkvnore apo Ipeshkvnore gjindet zakonisht ndër qytetet prej kah marrin edhe emnin. Në fillim përshruhet themelimi i qytetit e një shkurtim i historsë së tij, mandej ai i djoçezit. I nderti Zotni. Si biseduem në takimin, për të cilin ju falenderoj, po ju bashkangjes PASQYRËN SINTETIKE TË VEPRËS DHE TË PJESËVE TË PËRKTHYEME T' ILLYRICUM SACRUM. Kaq e pashë të mjaftueshme, mbasi Punonjësit tanë të Historisë e njofin mirë dhe panda ndër shkrime të veta e citojnë. Në rasë s e pëlqehet ky përkthim tash ma vonë, kishëm me qenë i mendimit të plotësohet kuadri historik i veprës me përkthimet e pjesëve që i përkasin krahinave të Tivarit, çka në fakt jam tue vazhdue, ashtu edhe i blenit të VIII të kësaj vepre, i cili flet gjanë e gjatë për Krahinat e Kosovës. Në pritje të përgjigjies s'Uej mbetemi me nderime. D. Frano Illia (firma) Milot 9.X.1963 Adresa: Dom Frano Illia Milot.

Kush ishte Arqipeshkvi i Durrësit
Në volumin e shtatë të veprës "Illyricum Sacrum", të At Daniele Farlatit, të përkthyer prej Dom Frano Illias, në mes të tjerash bëhet fjalë edhe për tradhëtinë e Lek Dukagjinit ndaj Skënderbeut. Pas kësaj, Ipeshkvi i Durrësit, Pal Engjëlli, lëshoi mallkime mbi prijsin e Dukagjinit dhe tradhëtinë e tij e quajti një poshtërsi të madhe prej së cilës do të kishte humbje të mëdha vetë krishtërimi. Lidhur me këtë, në faqen 151-152 të përkthimin të Dom Franos, shkruhet: "Pali Arqipeshkvi i Durrësit (1459) leu tue pasë babë Ndren, prei familjes pricërore t"Ejllorëvet, familje shumë në za ndër ato t'Epirit, për vjetërsi, fuqi, nderë e pasuni. Mbi këtë familje ashte kenë folo gjanë e gjatë tek Kisha e Drishtit, ku thamë se ky Pal duhet dallu nga ky tjetri Pal Ipeshkvi i Drishtit, po i kësaj familje. Të rit e vet e kaloi në Konstandinopopull, ku u pais me eduktatë e çdo dije, si i kishte hije këtij farë djali, dhe në këndime shtini në punë ma së miri mendën e vet të hollë e të fuqishme. Kur në vjetin 1452 turqit e pushtuen Konstandinopopullin, ai shkoin'Epir. Kaq rëndësi muer ku djaloç, sa Piu i II iu duk ma i përshtatëshmi ndër të tjerë me sundue Metropolin e Durrësit. Prandaj Papa kuptoi se ky ishte ma i afti, që me auktoritetin e madh e të përmëndun qi gëzonte, me fuqinë, dijen e gojtarinë e vet, t'i shtinte Dynastët e Epirit për t'i mprojtë kufijtë e Atdheut nga sulmet e rrepta të turqëve, nga të cilat Feja, Atdheu e Epiri, ishin në ma të madhin rrezik. Fillimi i sundimit arqipeshkvnor të tij, duhet vendosë ka vjeti 1450, Pali prei së vet s la gja mangutnë përpjekjet që priteshin prej tij. Nndërsa Skanderbegu, e vetmja fuqi mbrojtëse e Epirit po u bante ballë furisë së kërcënimeve të turqëve. Lekë Dukagjini, anmik kreje i Skanderbegut, në marrëveshje me anmiqtë e Kombit, i kishte nxitë këta që të shfarosnin popullin e krahinës që Skanderbegu kishte nën sundimin e vet. Kur Papa muer vesh këtë krim të shëmtuem e sakrileg, pa se damet do të kishte krishtërimi dhe pa vonesë u shkuen Metropolitëve të Tivarit e të Durrësit tue dhanë urdhën që të malkojshin Lekën, shokët e përkrahësit e tij , mallkim që s'do t'u hiqej as në rasën e vdekjes së tyne, po të mos e prishin brenda 15 ditësh atë lidhje të poshtër e po të mos ndalojshin çdo dhunë e dam kundër Skandërbegut. Këto letra që i rreshtuem kur folëm mbi Laurencin e II Arqipeshkvin e Tivarit (të këtij bleni), kje dërgue me 10.II.1460. E Pali me dinjitetin e auktoritetin e vet e me urti e gojtari të spikatun ia dul me i bindë Dukagjinasit të ndërrojshin mendim para se t'ishte nevoja t'u lëshohej mallkimi. Pali i preku zemrat e tyne, i bani të shifshin poshtërisitë e kobevet që kishin fillue dhe i pajtoi e miqësoi me Skanderbegun", shkruhet në faqet 151-152 të librit "Illuricum Sacrum", rreth tradhëtisë që Lekë Dukagjini i bëri Skëndrebeut., gjë e cila nuk është përmëndur në asnjë nga botimet e Historisë së Shqipërisë, para e pas viteve '90-të.

Aleanca e Skënderbeut me Pal Engjëllin
Më poshtë në veprën në fjalë, përshkruhet aleanca e Skënderbeut, me Ipeshkvin e Durrësit, Pal Engjëllin, ku midis të tjerash thuhet: "Barleti në Jetën e Skëndërbeut tregon se Pali, Arqipeshkvi i Durrësit ishte: "pjestar e shoq i Skanderbeut në të gjith përpjekjet, rreziqet e këshillet", se shkoi bashkë me të në Raguzë. Kur po bënte gadi flotën n'Itali dhe n'emën të tij foli me Senatin e Popullin, tue iu falë nderës Republikës për mirësi e nderime të shkëlqyeshme me të cilat e rrethuen Kastrijotin. Tregon edhe se kur po nisej nga limani, Arqipeshkvi tha nji meshë. Këto ndodhën në vj. 1461. Unë jam i mbushun mendje se Pali, shoq i Skanderbegut, do të ketë shkue në Pulje e në Romë, ku me dijen e vet e shtoi dashtnin e përparshëm që kishte për të Piu. Por fuqija e gojëtarija e tij shkëlqei edhe ma fort në vjetin 1463 pranë Skanderbegut. Më 27 prill të këtij vjeti, Skanderbegu pa dashtë bani paqe me Mehmetin, Sulltanin e Turqis. Në këtë kohë venedikasit, të ngucun prei turqish, parapanë se e gjithë fuqija barbare e pesha e luftës do të kthehej kundërsish. Prandaj filluen të përpiqen me ia mbushë mendjen Skanderbegut, tue e dijtë edhe se vetvetiu ishte i prirun për këtë punë, të rrokte edhe nji herë armët. Kjo dërgue si legat Gabriel Trevizani i cili kjo pritë keq prei Mbledhjes së Paris shqiptare. Atëhere ku ngau te … dhe këti ia porositi çështjen për të cilën kishte dërgue, dhe i lutet me besim, qi ta merrte mbi vedi atë çështje e se do të fitonte prej nderë e lumni të madhe, po të përpiqej me fuqin e vet bindse e me autoritetin e vet për të shpëtue viset kristjane nga fatkeqsit, qi ma të rënda po për vetë Epirin nga ajo lidhje me turqit.

E Pali, i qet si ishte, për mprojtjen e Fes e t'Atdheut, e pa se jo vetëm ishte punë e dobishme, por e domosdoshme, dhe tu i dijtë sekretet e Skënderbegut e se ligjirata do t'i pëlqente së tepërmi, premton Trevizanit besën e përpjekjet e veta, dhe me nji herë hyn në mbledhjen e Princit, ku merrte pjesë Parija shqiptare, dhe kaq fuqi pat fjala e ti për luftë, sa të gjithë nji zani kërkuen luftë kundra turqvet, dhe vendosën me ia nisë. Nga këto përpjekje qi drejtoheshin për të mirën e çështjes kristjane dhe të vendit, emni e ndera e Palit u shtue jo vetëm përanë të vetvet, por edhe përanë venedikasvet. Dukët e të cilvet Pashk e Kristofor i dërguen lavdet e veta të mëdha me anë letrash e sidomos Piu II Papë e përqafoi me dashtni të madhe. U hap fjala se, kur Papa shkoi n'Ankonë e prej andej do të kalonte n'Epir me nji flotë shum të fuqishme të Beslidhunvet, kishte në mend Skanderbegun m'e ba Mbret e Palin Kardinal. Por tue kenë se Papa vdiq në këtë ndërkohë, qëllimi i ti s'shkoi në vend. Për këtë s kemi dishmi tjetër përveçse të Barletit, i cili në Jetën e Skanderbeut (lib XI) thotë: "Papa Piu II mbledhë gjithkshë fuqi e ushtri kristjane po nisej kundra Otomanit, dhe porsa të kalonte n'Epir e Shqipni, mbassi të thonte Meshën në qytetin e Durrësit, Pal Ejllorin Arqipeshkvia e këti qyteti do ta naltonte në shkallën ma të naltan e Ipeshkvis, qi tash e quajnë Kardinalat e Skanderbegun do të çpallte Mbret t'Shqipta-rvet e t' Epirotasve. Nder Kardinajët e zgiedhun nga Piu II, emrin e Palit nuk e gjejë, dhe gabojnë krejt ata qi pohojnë se kjo naltua në këtë kambë.
Në vjetin 1466, Mehmeti i II, Perandori i Turqvet "u nis me pushtue qytetin e Durrësit", si tregon Barleti në jetën e Skanderbegut (lib. 13) : "Tue mendue se do ta gjente të paforcuem e të pagatuem, e kështu do të sulmonte pa pritë, por u rrejtë. Pse, kjoftë venedikasit, kjoftë Princi Skanderbeg e kishin forcue me ushtri për tokë e det, e kështu Prisi otoman turprisht kje mujtë e dëbue me kërdi të madhe të vetvet". Sa u përpoq Pali për Atdheun e vet Shqipnin, nuk kemi dyshim se aq edhe u mundue për të mirën e Kishës së Durrësit.
Nga pakujdesi i atyre kohvet, na vjen keq se nuk i dijmë punët e mëdhaja të tija. Këtë vetëm dijmë se para vjetti 1462 e la vakaante ketë Metropoli", përfundon përkthimi i Dom Frano Illias, lidhur me aleancën e Ipeshkvit të Durrësit, Pal Engjëllit, me Skënderbeun..

[BARAT]

gazeta"Shqip"- 23/04/2007

PERPJEKJE TE PAFRYTSHME NJESHEKULLORE PER RIBOTIMIN E "ILLYRICUM SACRUM"

Illyricum Sacrum" është një vepër enciklopedike me 5500 faqe, e ndarë në nëntë vëllime. Në të flitet për historinë e ilirëve, domethënë për historinë e shqiptarëve që kanë jetuar në faqen perëndimore të Ballkanit, ku shtriheshin fiset ilire. "Illyricum Sacrum" përmban gjithashtu harta, skica dhe ilustrime të shumta për të parët tanë, të cilat nuk gjenden askund veç se në këtë vepër të madhe. Sipas profesor Aleksander Stipqeviç, vepra "Illyricum Sacrum" është një arritje kapitale e historisë evropiane. Ajo ka rëndësi të dorës së parë si burim të dhënash për historinë mesjetare të Ballkanit Perëndimor. Vëllimi i parë ka dalë në vitin 1751, kurse i fundit në vitin 1909. Shtatë vëllimet e para janë përgatitur nga Daniele Farlati, kurse dy vëllimet e fundit nga Jakobo Coleti.

Ribotimi i korpusit "Illyricum Sacrum" nuk ishte ide e re dhe as e para. Përpjekje dhe iniciativa për ribotim ka pasur edhe më parë, por të gjitha kanë mbetur vetëm të tilla. Paraqitja e tyre në mënyrë kronologjike është mjaft interesante, sepse na dëshmon zhvillime të çuditshme, prapaskena e drama të cilat mund të ndodhnin vetëm në Ballkan. I kemi ndjekur një për një të gjitha këto përpjekje, duke shfletuar dokumente, dorëshkrime, letërkëmbime, si dhe shkrime e studime të botuara të vetë pjesëmarrësve në këto ngjarje, por edhe të atyre që nuk kanë qenë drejtpërdrejt të kyçur në to, duke u bërë dëshmitarë të momenteve shumë të rëndësishme, ose thënë ndryshe pjesë e pandarë e kësaj kryevepre.

Qëllimi ynë kryesor në këtë rast është që me korrektësi dhe paanshmëri të paraqesim ato ndodhi dhe ngjarje deri në momentin e daljes nga shtypshkronja të ekzemplarëve të parë të ribotimit fototipik-anastatik të "Illyricum Sacrum" në shkurt të vitit 2005. Sipas dokumenteve dhe dorëshkrimeve ekzistuese, i pari që kishte planifikuar një ribotim të mundshëm të korpusit "Illyricum Sacrum" ishte njëri nga autorët e kësaj vepre, pikërisht ai që edhe e përfundoi atë, at Jakob Koleti. Mirëpo nga një ide e tillë, atë e largoi vdekja.

Duke studiuar dorëshkrimet e at Koletit, një tjetër personalitet i rëndësishëm për korpusin "Illyricum Sacrum", don Frane Buliq i bëri përpjekjet e para për një ribotim të mundshëm që në vitin 1902, për t‘i vazhduar ato edhe zyrtarisht në vitin 1906. Megjithëse nuk arriti rezultatet e dëshiruara, përkatësisht ribotimin e "Illyricum Sacrum" që me përpjekjet e para, ai nuk u dekurajua. Përkundrazi e la për më vonë, duke pritur momentin më të favorshëm për një gjë të tillë. Gjithmonë shpresonte se do të mund të realizonte një ribotim serioz dhe në nivel, ashtu siç ishte edhe vetë vepra dhe për këtë gjë bisedoi madje edhe me një botues nga Parisi.

Duke e vlerësuar si një vepër me rëndësi të veçantë dhe tepër të rrallë, e cila vështirë se gjendej për t‘u konsultuar, don Frane Buliqi mendon që ta botojë "Illyricum Sacrum" në mënyrë fototipike-anastatike. Megjithatë, në një moment të caktuar, pasi u bë i vetëdijshëm për problemet e shumta, që nga ato financiare e deri tek ato profesionale, por gjithashtu edhe nga zhvillimet politike të kohës, ai tërhiqet nga ideja e parë, duke planifikuar tashmë një botim komplet të ri, me autorë të tjerë, të një "Illyricum Sacrum"-i tjetër. Për një ide të tillë, sa ambicioze aq edhe të parealizueshme, don Frane Buliqi bën edhe veprimet e para (ne mbështesim mendimin e profesor V.Novak, kur pohon se: "don Frane Buliqit i mungonte ndihma e papëve për një ndërmarrje të tillë", ndërkohë që të tre jezuitët: Riçeputi, Farlati e Koleti e patën atë. Por nuk ishte vetëm kjo ndihmë, ishin edhe rrethanat politike dhe shoqërore ato që u bënë pengesa kryesore për të realizuar një ndërmarrje të tillë. Novak, në studimin e tij sjell edhe këtë të dhënë: "Në vitin 1918, papa Benedikti XV, studiuesit francez R.Graffin i kishte dhënë 20000 franga për botimin e ‘Serbia Sacra‘". Një gjë e tillë tregon interesimin e vazhdueshëm që kishin papët dhe Vatikani për të ashtuquajturën "Iliri të lashtë"). Më 29 dhjetor 1918 ai u dërgon të gjithë ipeshkëve të Jugosllavisë së atëhershme dhe të Shqipërisë një letër-qarkore, në të cilën u lutet atyre që të mbledhin dhe sigurojnë burime, dorëshkrime dhe dokumente për të rishkruar një histori të madhe të kishës, si dhe botimin e ri të "Illyricum Sacrum" nga kohërat më të lashta e deri në fillim të shekullit XX.

Një veprim tjetër i rëndësishëm ishte mbështetja e historianit serb Stanoje Stanojeviç, me të cilin don Frane Buliq bisedon gjatë verës së vitin 1920 në Rogashka Sllatinë, duke rënë dakord që një ndërmarrje e tillë të ketë karakter ndërkombëtar dhe për të të ftoheshin të gjithë historianët e kishës, qofshin ata katolikë, ortodoksë apo laikë jugosllavë, por edhe emra të nderuar të shkencës ndërkombëtare. I pari që u ftua nga studiuesit e huaj ishte don G.Morin, pasi don F.Buliq gjeti mbështetjen e ndihmën e kryeipeshkvit të Zagrebit, imzot Anton Bauerit, imzot S.Ritigut, profesor Shishiqit, prof. V.Klaiqit dhe at J.Jeleniqit. Për këtë qëllim, don G.Morin arrin në Zagreb më 20 janar të viti 1921 dhe qëndron deri më 24 korrik të vitit 1921. Gatishmëria e don G.Morinit ishte një nxitje jo vetëm për don F.Buliqin, por edhe për të tjerët, ngaqë emri dhe veprat e tij ishin shumë të njohura në mbarë Evropën.

Takimi i parë për fillimin e punës në projektin e ri "Illyricum Sacrum" u mbajt në Akademinë e Arteve dhe Shkencave Jugosllave të Zagrebit, (JAZU-Zagreb) në Zagreb, më 26 janar 1921 (procesverbali i takimit më 26 janar 1921 në JAZU, të cilin e kishte mbajtur imzot Svetozar Ritig, është i daktilografuar në dy faqe makine, ndërsa faqja e tretë ka disa shënime me dorë të S.Ritigut. HDA, Zagreb, fondi 816, "Osobni fond Svetozara Ritiga") me pjesëmarrjen e don F.Buliqit, profesor Klaiqit, profesor Shishiqit, at Jeleniqit, imzot Ritigut, Hertlingut, don Morinit dhe profesor Kovaçeviqit nga Maribori. Në këtë takim përcaktohen orientimet kryesore programore, duke theksuar se duhej të rishkruhej historia laike dhe kishtare e Ilirikut deri në shekullin IX. Me këtë rast, për drejtues të përkohshëm të projektit, të pranishmit emërojnë don F.Buliqin, ndërsa për sekretar at Jeleniqin. Imzot Ritigu propozon që menjëherë të formohen komisionet përkatëse, të cilat do të fillonin punët pa humbur kohë. Profesor Klaiqi propozon emrat e disa studiuesve që duhej të ftoheshin për të punuar në këtë projekt, me këtë renditje: nga Beogradi dr. S.Stanojeviq; dr. J.Radoniq, A.Anastasijeviq dhe dr. Vl.Qoroviq; nga Lublana dr. Hauptman, dr. F.Kos, dr. M.Kos, dr. Zorea, dr. N.Radojçiq; nga Sarajeva: dr. M. Vanino, dr. Q.Truhelka; nga Vjena: dr. K.Patsch; nga Djakovo: M.Paviq dhe nga Hercegovina: at P.Dragiçeviqi. Këtu po ashtu propozohet që don G.Morin të jetë organi ekzekutiv në këtë projekt dhe ndërkohë ai duhet të punojë në përgatitjen e studimit për kalendarin e Shën Jeronimit, në të cilin dalin emrat e disa shenjtorëve nga Iliria e lashtë.

Duke analizuar me vëmendje diskutimet, propozimet dhe përfundimet e nxjerra nga takimi i parë iniciues, fillimisht për ribotimin fototipik-anastatik të "Illyricum Sacrum", pastaj edhe idenë e botimit të një vepre të re me titull të njëjtë, ku do të pasqyrohej historia e të dyja kishave (asaj perëndimore dhe asja lindore) deri në ndarjen përfundimtare të tyre, konkludojmë se qëllimi kryesor ishte rishkrimi i një historie të Ilirisë kishtare dhe civile nga kohërat më të lashta deri në mesin e shekullit XI, duke plotësuar Farlatin me burime dhe të dhëna të reja për popujt që kishin banuar në ato territore.

Don F.Buliq, me t‘u kthyer në Split përpilon një letër-qarkore për ministrin e Kulturës së Jugosllavisë së atëhershme, Svetozar Pribiqeviq, duke zbërthyer idenë e ribotimit ose shkrimit të një vepre të re, me shpresë se do të gjente mbështetjen financiare. Meqenëse është dokument me një rëndësi të veçantë, si për sa i takon konceptit dhe pikëpamjeve të don F.Buliqit, lojës së dyfishtë që ai bënte duke u përpjekur t‘u shmangej ndikimeve politike dhe nacionalizmit serb e në anën tjetër duke ruajtur krenarinë kroate, ashtu edhe për shkak të paraqitjes reale të gjendjes rreth korpusit "Illyricum Sacrum", ne e sjellim në vazhdim atë të përkthyer në gjuhën shqipe (origjinali është shkruar në gjuhën kroate, jo serbo-kroate dhe ruhet në HDA, O.F.S. Ritig, kut. 2. Këtë letër me disa shkurtime e ka botuar edhe V.Novak, duke i bërë një koment të njëanshëm, veçanërisht duke interpretuar në mënyrë tendencioze idetë dhe qëndrimet e don F.Buliqit):

"Zoti ministër,

Gjatë vitit 1906 unë i nënshkruari kisha provuar me një botues parisien që të ribotoja me metodën anastatike disa nga vëllimet e veprës "Illyricum Sacrum" të shtypura nga jezuitët Farlati e Koleti në Venedik gjatë viteve 1751-1819, për të cilën një pjesë të materialit e kishte mbledhur më herët Riçeputi, i ndihmuar nga Pacifik Bica prej Rabi (më vonë kryeipeshkv i Splitit 1746-1756). Vepër kjo, e cila në fakt kishte mangësi, posaçërisht në dy vëllimet e fundit VII e VIII që trajtonin ipeshkvitë e Duklës, Tivarit, Ulqinit, Durrësit, Sriemit, Shkupit, Beogradit, Ohrit etj., dhe këto për shkak se ishin të shtypura në numër të kufizuar ekzemplarësh. Po ashtu edhe para vitit 1906, përkatësisht në vitin 1902, kur i nënshkruari ka botuar disa vite në vazhdim (1902-1910) në revistën e tij shkencore "Bullettino di archeologia e storia dalmata" korrigjimet dhe përmirësimet, të cilat vetë Koleti i kishte bërë për ribotimin e kësaj vepre madhore dhe më vonë gjatë viteve 1911-1912, kur i nënshkruari kishte botuar "Kronotaksu Solinskih Biskupa od III-VII. Vijeka uz dodatatk Kronotaksa Splitskih Nadbiskupa od razorenja Solina do polovice XI vijeka", kishte ëndërruar se do ishte shumë mirë që në bazë të gërmimeve arkeologjike të kryera përgjatë gjithë vendit tonë, në dekadat e fundit, në bazë të hulumtimeve historike nëpër arkivat evropiane, si dhe në bazë të studimeve të shkencëtarëve dhe hulumtuesve të historisë sonë të ribotonte "Illyricum Sacrum" të korrigjuar, të plotësuar në botimin e dytë, ose do të ishte më mirë sikur të shkruhej krejtësisht i ri për historinë kishtare të Ilirisë në kuptimin e gjerë të fjalës. Vepër kjo, e cila do të na pasqyronte depërtimin e krishtërimit dhe shtrirjen e tij në territoret tona deri në shekullin e nëntë dhe pastaj deri në ditët e sotme.

Me rastin e përkujtimit të 1500-vjetorit të Ediktit të Milanos në vitin 1913, si dhe të vdekjes së Dioklecianit në pallatin e tij këtu (313-1913), manifestimi solemn u bë në varrin e martirëve të Diokleciatit dhe në pallatin e tij në Peristil të Splitit dhe me rastin e po këtij manifestimi në vitin 1914 në Nish, në qytetin e lindjes së Perandorit Konstantin, i nënshkruari ka botuar një studim për këta perandorë me shpresën se pas luftërave ballkanike do të mund të eliminohej ndarja që ekzistonte që prej nëntë shekujsh mes Lindjes dhe Perëndimit. Kjo ndarje në mes të Lindjes dhe Perëndimit, në kuptimin politik është eliminuar në shtetin tonë dhe do të përfundojë edhe në mes të kishave me rastin e rregullimit të situatës dhe në një gjendje të tillë mund të kontribuojë kjo letër e nënshkruar nga unë.

I nënshkruari mendon se ka ardhur momenti që të arrihet qëllimi i tij. Që nga viti 1881 ai ka gjetur një ftesë të shkruar nga kleri dalmatinas, ku ndër të tjera thuhej: "Kur tani ndarja në mes të Lindjes dhe Perëndimit, e thelluar gjatë rrjedhës së historisë dhe konflikteve të brendshme përkatësisht ndërmjet Romës dhe Bizantit nuk ka më arsye të ekzistojë, tani që në gërmadhat e trungut bizantin kthehen qëllimet sllave etj.; tani kur, vazhdon autori i letrës, sllavët e Lindjes kanë pranuar të jetojnë nën ndikimin e kulturës së Perëndimit, e cila mund t‘u sjellë atyre shumë të mira për fiset e tyre sllave, dhe po kjo mund t‘i kontribuojë kulturës së Perëndimit, ndërkohë që sllavët e Perëndimit ndjejnë kërkesë jetësore të thellohen në burimet shkencore të Lindjes, të cilat na njoftojnë për kulturën dhe jetën e përbashkët, për historinë tonë të përbashkët deri në shekullin e nëntë", tani i nënshkruari mendon se ka ardhur momenti që të realizohen qëllimet kryesore të cilat i kishte menduar vite me radhë. (...) Para dy vitesh shkrimtari i njohur francez, Don Germain Morin, anëtar i Urdhrit Benediktin në kuvendin Maredsous në Belgjikë, ka marrë lejen nga udhëheqësi i Urdhrit të tij që të vijë lirisht në shtetin tonë për kërkime shkencore. Morin është i njohur në botën shkencore si një ndër hulumtuesit më të mirë të historisë së vjetër kishtare në tërë Evropën. Me artikujt e tij studimorë është dalluar deri në kohë të luftës në Revue Bénédictine, të cilën e ka botuar kuvendi i Maredsous. Edhe në periodikë të tjerë të Evropës ka studime të tij shkencore. Para luftës dhe gjatë saj ka punuar në Bibliotekën Mbretërore të Monakos, ku edhe ishte laureuar. Studimet e tij për homelitë e Shën Augustinit i boton në fund të vitit 1917 në një libër mjaft voluminoz. Në hulumtimet e tij herë pas here ai është marrë edhe me Ballkanin dhe për shembull ka ndriçuar figurën e Niketës, ipeshkvit të Remesianës (Ak-ili, Bella-Pallanka) në Serbinë e vjetër, mikut të madh të Shën Paulinit nga Nola, duke vërtetuar se ishte ipeshkv i këtij qyteti dhe jo i Akuilesë (rreth vitit 410) dhe sipas të gjitha gjasave ai ka krijuar njërin nga himnet më të bukura të kishës perëndimore "Te Deum laudamus". Janë të njohura hulumtimet e tij për veprat e Shën Çezarit, d‘Arles dhe për Amalariun, për ipeshkvin Treverskom, i cili në vitin 813 ishte anëtar i legatës së Karlit të Madh dërguar Mihalit, Perandorit të Bizantit, për të cilat qëllime ka ardhur në Zarë në vitin 805 dhe ishin në legatën e parë kur kaluan te Karli i Madh i shenjtë, Dogji i Venedikut, Pali, duka i Zarës dhe Donati (i treti me këtë emër) ipeshkv i Zarës. Me Morinin njihem që prej 20 vjetësh dhe kemi bashkëpunuar në fusha të ndryshme shkencore. (...) G.Morin ka pranuar që para dy vjetësh të punojë në fushën e historisë së kishës jugosllave. Edhe pse është 59 vjeç, ai është i freskët, i kthjellët e i shkathët. Me dashamirësinë e shkëlqesisë së tij, kryeipeshkvit të Zagrebit, dr. A.Bauer, drejtuesit të Akademisë së Shkencave dhe Arteve Jugosllave të Zagrebit në Zagreb, i është mundësuar që më 21 janar të vitit 1921 Morin të arrijë në Zagreb nga kuvendi Monserrat afër Barcelonës, ku kishte qëndruar muajt e fundit. Këtu, më datë 26 janar është mbajtur një takim që të shihej në është e mundur që të realizohet një aksion shkencor për qëllimin e lartpërmendur. Në të kanë marrë pjesë një numër i vogël ideatorësh të këshillit të përkohshëm, përkatësisht disa personalitete nga Kroacia, Dalmacia, Sllovenia dhe Bosnja. Profesori i Universitetit të Beogradit, Stanoje Stanojeviq, i cili kishte premtuar se do të vinte, nuk mundi të marrë pjesë për shkak të obligimeve zyrtare. Në fillim u vendos që para se të fillohej me punët konkrete, të kujdeseshim për sigurimin e mjeteve materiale që i nënshkruari, si kryetar i përkohshëm i këshillit organizues, të udhëtonte për në Beograd dhe të vinte te ju me kërkesë zoti ministër, që për vitin 1921/1922 të futet në buxhetin shtetëror shuma prej 60000 dinarësh për nevojat e këtij aksioni, si për shembull udhëtime të të nënshkruarit ose të anëtarëve të tjerë me Morinin, në të gjitha ipeshkëvitë e shtetit tonë, në të gjitha kuvendet kryesore që me prelatët kishtarë të njërës dhe të kishës tjetër të bisedojë gojarisht për nevojat e këtij aksioni, që t‘i informojë për të dhe të kërkojë prej tyre ndihmë materiale e morale, pastaj për ata të cilët do të mund të merrnin pjesë si ndihmës ose anëtarë të rregullt, si dhe nëpër urdhrat e kuvendeve të zgjidhte ndonjërin nga priftërinjtë dhe kallugjerët për bashkëpunëtorë, që të shikonte bibliotekat e kuvendeve dhe ato të universiteteve, si dhe arkivat në kanë apo jo ende materiale të pabotuara, i cili do të mund të shërbente për botim, etj. Don Germain Morin, i cili megjithatë ndenji në Zagreb, mori urdhër që të punojë me burimet dhe librat të cilat ndodhen në bibliotekat e atjeshme dhe të tjerat që do t‘i silleshin nga Biblioteka e Muzeut Arkeologjik të Splitit, t‘i nxjerrë dhe t‘i shënojë të gjithë martirët, shenjtorët e të gjithë Ilirisë së vjetër dhe të përgatisë bibliografinë si fillim i punës së këtij aksioni dhe në bazë të kësaj të krijohet baza e re në këshillin organizativ me specialistë të cilët do të duhej të takoheshin në prill ose maj të këtij viti, për një marrëveshje për të punuar secili në drejtimin e tij. Për një aksion të tillë është e domosdoshme edhe një bibliotekë e veçantë profesionale. Në Zagreb ka plot gjëra si në bibliotekën Universitare, në bibliotekën e Akademisë, si dhe në bibliotekat e Beogradit, Lubjanës, dhe në ato të kuvendeve, ipeshkvive etj. Edhe në bibliotekën e Muzeut Arkeologjik të Splitit ka diçka të mirë, që është siguruar në bazë të rezultateve të kërkimeve në fushën e historisë kishtare dhe të gërmimeve arkeologjike në Solin, por e gjithë kjo është pak, duke i krahasuar ato me nevojat e këtij aksioni. Duhen edhe plot gjëra të tjera të specializuara. Veçanërisht ftojmë instrumentum, eruditët dhe historianët e kishës. Për këtë qëllim, tani për tani na duhen 20000 dinarë, të cilat janë të llogaritura në shumën e lartcekur prej 60000 dinarësh. Duhet theksuar se kjo bibliotekë e specializuar, e cila do të krijohej tani, do të mbetej në shtetin tonë për nevoja të ardhshme, ndërsa më vonë do të vendosej se cilës bibliotekë universitare ose biblioteke tjetër do t‘i dhurohej. Para se autori i kësaj letre të vijë personalisht në Beograd që të paraqesë gojarisht këtë ide të tij dhe të këshillit organizativ, e ka konsideruar të domosdoshme që lutjen t‘ia dërgojë në formë të shkruar personalitetit tuaj zoti ministër, që ju ta lexoni e ta shqyrtoni me shpresën që do ta merrni parasysh.

Kjo është një punë e ngatërruar, të cilën e kemi filluar për shtetin tonë, por është filluar me shpresën e mirë se do të përfundojë me sukses. Një pjesë studiuesish kanë filluar të punojnë në fushën e hagjiografisë, ndërsa pjesa tjetër e studiuesve që do të angazhohen në historinë e shenjtë kishtare të vendeve tona, do të jenë profesorë nga universitetet dhe nga fakultetet teologjike: nga Serbia J.Radoniqi, S.Stanojeviqi, D.Anastasijeviq, Vl.Çoroviq, I.Ruvarac; nga Kroacia: F.Shishiq, V.Klaiq, S.Ritig; nga Bosnja: Dr. Jeleniq (tani në Zagreb); nga Gjakova Dr. M.Paviq, nga Mostari, Dr. P.Dragiçeviq; nga Sarajeva: Truhellka; nga Maribori: dr. Kovaçiq; nga Lubjana: prof. Srebrniq, të dy profesorët Kos, at e bir, prof. Grifc, si dhe shumë të tjerë, të cilët do t‘i bashkëngjiten këshillit të zgjeruar kur të parashikohet se do të fillojë aksioni konkret dhe kur mund të llogarisnim në ndihmën Tuaj financiare.

Kemi shpresë se ky projekt do të ketë sukses edhe nga këndvështrimi tjetër. Nuk është se kjo fushë është krejt e pahulumtuar, dhe se në këtë punë nuk është provuar edhe më parë të shkruhej. Në dekadat e fundit është shkruar për historinë kishtare në revista, në studime të veçanta nga ana e serbëve, kroatëve dhe sllovenëve. Ekziston edhe ndonjë studim i veçantë për hagjiografinë e vendeve tona, por ka edhe të huaj që janë marrë me këtë çështje. Megjithatë, e gjithë kjo është sipërfaqësore, pa një qëllim të caktuar, sipas rastit, ose siç kërkojnë kërkimet arkeologjike që të shkruhet për këtë apo atë eksponat. Për historinë e krishtërimit në Dalmaci ekzistojnë mjaft studime, të cilat janë botuar në të lartpërmendurin Bulletino, i cili duhet thënë se nga viti 1920 e në vazhdim botohet në gjuhën serbo-kroate, si dhe me një rezyme të shkurtër në gjuhën frënge në fund të çdo artikulli të rëndësishëm.

Një pjesë e madhe e historisë sonë, e asaj të shenjtë e kishtare, ndodhet ende nën tokë. Duhet hapur "Almae Matris Telluris," që ajo të na japë atë që historianët e asaj kohe kanë shënuar në mënyrë të përgjithshme e të kujdesshme. Së bashku me Frushka Gorën, e pasur është edhe rrethina e famullisë së Shën Dhimitrit në Mitrovicë, si dhe rrethina e kishës së rrënuar pravosllave, varri i Shën Gjergjit etj.

Nga lufta e tmerrshme që kaloi, nga pasojat e së cilës ka vuajtur i gjithë njerëzimi, ndërsa nga këndvështrimi socio-kulturor do të ketë pasoja të paparashikueshme për të gjithë popujt, e sidomos për ne, Amerika do të pushtojë ekonominë e Evropës, ndërsa kjo, e veçanërisht Perëndimi, do të provojë të pushtojë edhe më tutje e sidomos në planin e kulturës Ballkanin, e veçanërisht shtetin tonë të ri, si urë në mes të dy botëve. Dëshmi për këtë është profesori parisien Jacques Zeiller, i cili përfshin në veprën e tij të fundit të lartpërmendur të gjithë territoret nga Korushka e Krajinës deri në Detin e Zi. Ne, le të na pushtojë Perëndimi, por deri në një masë të caktuar. Le të merren me historinë tonë historianët e Perëndimit, por deri në një kufi të caktuar. Ne duhet të jemi të parët në fushën tonë, e pas nesh Evropa Perëndimore. Të mos jemi shpirtngushtë dhe t‘i mbyllim dyert librit tonë në Evropë, por të jemi të parët: nil de nobis sine nobis. Ne duhet që të hulumtojmë çdo fushë të diturisë dhe pas nesh të tjerët. Me ndihmën tonë ata të bëjnë çfarë të duan.

Don Germain Morin do të jetë në këtë vepër organ ekzekutiv i këshillit dhe do të drejtojë të gjitha punët. Puna jonë duhet të jetë e pranishme në Evropë. Për këtë shkak do të ishte mirë që krahas gjuhës serbo-kroate, e tërë vepra të jetë e shtypur për shembull edhe në gjuhën frënge. Don Germain Morin është një stilist dhe specialist për punime të tilla në gjuhën frënge. Varianti i punës do të mbajë titullin sipas përmbajtjes, por pjesa kryesore do të ketë titullin "Fastes écclesiastique della Yougoslavie", e ngjashme me titullin e historisë kishtare të "Duchesne Fastes épiscopau della Gaule".

Ky studim ka për qëllim që të ngrejë shpirtrat dhe interesin e njerëzve dhe kishës për studime më të larta. Do të ishte e preferueshme që G.Morinit t‘i mundësohej hapja e katedrave të patrologjisë në tri universitetet e vendit tonë. Ai është specialist për këtë, por kjo patrologji duhet të kufizohet në atë kishtare. Etërit dhe shkrimtarët e tjerë, të cilët do të merreshin me kishat tona qofshin ato të Lindjes apo të Perëndimit, do të njiheshin më për së afërmi me këtë fushë, sepse patrologjia e përgjithshme e kishës studiohet tashmë në fakultetet tona teologjike. Në këtë mënyrë, kleri i ri do të informohej me gjithë literaturën patristike të vendeve tona. Don Morini, i cili ka filluar të mësojë edhe gjuhën tonë, do të mbajë leksione në gjuhën latine ose frënge dhe kryesisht në semestrin veror ose dimëror në Lubjanë, Beograd, ose Zagreb. Një punë e tillë e Morinit do të shërbejë për të afruar shpirtrat e rinj të studentëve, të fakulteteve teologjike, të cilët nuk do të gjenin vetëm ushqim shpirtëror në burimet teologjike, por do të njiheshin më mirë me ta.

Që ky aksion të mund të përparojë, do të ishte e domosdoshme që- siç e kemi cekur më lart -nga buxheti shtetëror për vitin 1921/1922 të ndahej shuma prej 40000 dinarësh për nevoja fillestare të Morinit për udhëtimet e tij dhe të anëtarëve të tjerë të këshillit organizues, ndërsa 20000 dinarë për nevojat e bibliotekës së specializuar.

I nënshkruari është i vetëdijshëm për rëndësinë e kësaj çështje, si dhe për problemet me të cilat do të ballafaqohet ai në fushën profesionale dhe në atë ekonomike. Megjithatë, nga studimi i përgjithshëm dhe specifik i këtij problemi, shpresojmë se pak nga pak aksioni do të përparojë. Shteti ynë i ri, i cili duhet të ecë përpara në të gjitha drejtimet, nuk duhet të dështojë në aspektin kulturor. Nuk guxon të lejojë ose të shikojë me gjakftohtësi që studiuesit e huaj të na pushtojnë: ne nuk jemi as një lloj kolonie ballkanike për Perëndimin. Në shtetin prej 12 milionë banorësh do të gjenden specialistë të mirë nga këto fusha, rreth të cilëve do të mblidhen gjeneratat e reja, por ato duhen edukuar. Zoti ministër, në duart Tuaja është realizimi i kësaj pune të rëndësishme. Duke shpresuar për mirë zoti ministër, pranoni me këtë rast përshëndetjet dhe respektin tim.

Monsg. F.Buliq, drejtor i Muzeut Arkeologjik Shtetëror"

(Meqenëse e kemi sjellë letër-qarkoren, nuk menduam se është e domosdoshme të lëshoheshim në komente dhe analiza të veçanta të këtij dokumenti, edhe pse mendojmë se ka vend për të tilla. Lexuesi dhe studiuesi i nderuar le të gjykojë dhe të analizojë vetë për të gjitha ato që shkruan don F.Buliq).

[Hyllien]

Un e di qe vepra eshte perkthyer nga Ilia, dhe Ramiz Alia, ky kelysh dhe skuth komunist i gardes se vjeter slllave ka qene ai qe nuk deshte te botoheshe.

[nostradamus99]

A dine dikush sa kishe kushtuar krejt kjo veper te ribotohet ne shqip$?

[Dorontina]

gazeta"Shqip"- 23/04/2007


Illyricum Sacrum" është një vepër enciklopedike me 5500 faqe, e ndarë në nëntë vëllime. Në të flitet për historinë e ilirëve, domethënë për historinë e shqiptarëve që kanë jetuar në faqen perëndimore të Ballkanit, ku shtriheshin fiset ilire. "Illyricum Sacrum" përmban gjithashtu harta, skica dhe ilustrime të shumta për të parët tanë, të cilat nuk gjenden askund veç se në këtë vepër të madhe.

Sipas profesor Aleksander Stipqeviç, vepra "Illyricum Sacrum" është një arritje kapitale e historisë evropiane. Ajo ka rëndësi të dorës së parë si burim të dhënash për historinë mesjetare të Ballkanit Perëndimor.

.

teme e qelluar dhe plot interes kombetar ... bravo Brari shum interesant
............
duke lexuar keto pengesa tradheti etj ..per histori ....mendoja per ata gazetaret ne Turqi qe botonin biblen .....edhe televizioni flet mediat flasin e populli .edhe forumet .....per bibel apo per shkrimatr te bibles....

e ketu po flitet per nji gja shum demoktratike e jo fetare apo extreme ...vetem histori ....
me duket qe nuk bejm sa din e sa duhet per atdheun tonê.
-----------------------------------------

[GL_Branch]

Nese nuk gaboj nga kjo veper e madhe...eshte permendur edhe alfabeti ilirik, nese nuk gaboj jane keto me poshte ?? (edhe cfare mendoni per kete alfabet?) :

[Kreksi]

Ky eshte alfabeti çirilic i Volgarve=bullgarve qe erdhen nga regjioni i Volges(rusie) mirepo ne fillim u quajt alfabeti ilirike sepse keta ardhacake jetonin ne trojet ilire qe ishin nen administraten romake e pastaje bizantine.
Pra ky eshte nje alfabet sllave volgar=Bullgar me vona sepse B= çirilice lexohej si V, pra krejte gabimishte Bullgaria sot quhet bullgari se me te drejte do duhej Volgaria.

[BARAT]

Nese nuk gaboj nga kjo veper e madhe...eshte permendur edhe alfabeti ilirik, nese nuk gaboj jane keto me poshte ?? (edhe cfare mendoni per kete alfabet?) :

E para e punes, nese do diskutohet per alfabetin ilir qe paraqitet ne "Illyricym Sacrum" duhet pare origjinali qe eshte paraqitur aty sepse keto qe jane sjelle ketu nuk jane nga ajo veper. Ky eshte alfabeti glagolitik nga i cili rrodhi me pas shkrimim i gjuheve sllave, ose ndryshe edhe alfabeti cyrilik. Nese shikon se si i quajne germat duket qarte elementi sllav...POR mundesia qe keto germa, pra simbolika e tyre te mos kete qene sllave egziston. Ta provosh ate eshte ceshtje tjeter pastaj. Duhen prova, nuk mjafton vetem emertimi ilirik, sepse edhe kroatet sllovenet e srbet ate pretendojne, te jene autoktone e te jene ata iliret, gje qe se provoje dot pasi s kane asnje mundesi reale vec spekullimit.
Fakti qe u shpik nje alfabet nga dy misionare bizantine, Cyrili dhe Methodius, me qellim shperndarjen e krishterimit dhe shkrimeve te tij, shpjegon perdorimin dhe ngjashmerine qe ka me alfabetin grek ky alfabet qe u shpik ne shekullin e IX. Perdorimi i tij nga kroatet e sllovenet te cilet deklaronin plot krenari se jane Ilire (por u rane puplat shpejt se nuk perputheshin ne asnje vend me iliret) i dha emrin atij alfabeti. Por nese duhet te kete gjurme te pastra duhet pare dhe bere krahasim me gjetjet arkeologjike qe datojne para dyndjeve sllave dhe qe mund te japin prova te pakundershtueshme. Pastaj edhe mesapet ilire ishin dhe kishin alfabet. Por kjo nuk u intereson as grekeve dhe as sllaveve pasi si alfabeti i gjetur ne Kastoria edhe ai i gjeture ne Vinca jane pjese e te njejtes popullsi pasi kane ngjashmeri te theksuar. E kujt popullsi eshte puna se ne ate kohe Ballkani s kishte as sllave e as greke. Apo jo?
Ky sistem shkrimi eshte edhe ME I VJETER SE AI SUMER, gje qe su shkon per shtat studiuesve te cilet e nuk e konsiderojne fare si shkrim. Mendohet te jete me shume se 4000 vjet para krishtit i vjeter dhe jane gjetur fragmente ne rrethinat e Beogradit qe deshmojne egzistence civilizimi dhe kulture ballakanike shume me pare se sumeret e famshem.
Ne Kastoria jane gjetur pllaka druri me simbole qe datojne sipas analizave te karbonit, 5000-5500 vjet para krishtit. Kush ishte civilizimi autokton i ballkanit nder greke qe e nisin historine e tyre ne shek e VII pes, serbe qe e nisin historine e tyre ne shek. VI era jone dhe shqiptare qe jane enigma e ballkanit. Dy te paret bien direk se dihet nga erdhen dhe kur. Te tretet, shqiptaret kane shekuj e shekuj qe duan ti zhdukin si kulture gjuhe e zakone . Pse? Ku ju djeg? Te provat qe egzistojne...sepse nentoka shqiptare s ka folur akoma....po do vije edhe ajo dite. Shikoni ne internet ku ndodhet Kastoria dhe do e kuptoni pse greket kane aq frike nga Epriri dhe duan ta bejne te vetin me vrap.
Sidoqoft kisha e vulosi me zjarr e gjak Ballkanin duke e bere pune sterre e zi aq sa sot hajde e gjeje te verteten. Kur te vendosi Vatikani te flase, vetem atehere mund te ndryshoje ndonje gje.

[Hyllien]

Gl_Branch nga i morre ato. Duke qene se e kam pare Illyricum Sacrum nuk ekziston harte e tille ne ato vellime, te pakten jo ne botimet e dala nga Vatikani.

[BARAT]

Gl_Branch nga i morre ato. Duke qene se e kam pare Illyricum Sacrum nuk ekziston harte e tille ne ato vellime, te pakten jo ne botimet e dala nga Vatikani.

Behet fjale per fragmente nga libri i enciklopedistit italian Giovanni Batista Palatino, i cili e ka botuar ate liber ne vitin 1545. Faqet e mesiperme jane te atij libri. Ai titullohet Libro Nuovo dhe paraqet shkrime te reja e te vjetra..rreth 29 lloje qe i ka disenjuar vete autori (jo shpikur por thjesht pikturuar). Shkrimin Glagoltik ai e quan edhe Buchuizza - bukvica dhe thote se eshte krijuar nga st Jerom. Per me shume informacion ne lidhje me kete liber dhe kete lloj shkrimi vizitoni kete faqe:
http://www.croatianhistory.net/etf/et04.html
Aty tregohet per kete lloj alfabeti ose Alphabetum Illiricum Sclavorum, perdorur nga kroatet. Mire emertimi qe eshte ilir, po ata qe e flisnin c ishin dhe mbi te gjitha ke quante kisha, Ilir ne ato vite sllavet kroate apo arberit?

[Imperator]

Teme shume interesante kjo Brari, te falenderoj qe e bere te mundur hapjen e saj. Ketu vertetohet se nga e kane prejardhjen Shqiptaret dhe sa e lashte eshte kultura jone.

Gjithashtu ketu del dhe e verteta e madhe qe nxin fytyren e disave, qe nuk e meritojne te quhen Shqiptar.

Imperator

[Kreksi]

Teme shume interesante kjo Brari, te falenderoj qe e bere te mundur hapjen e saj. Ketu vertetohet se nga e kane prejardhjen Shqiptaret dhe sa e lashte eshte kultura jone.

Gjithashtu ketu del dhe e verteta e madhe qe nxin fytyren e disave, qe nuk e meritojne te quhen Shqiptar.

Imperator

Po, por lexoje me vemendje e jo ashtu shkel e shko...

[BARAT]

foto nga Illyricym Sacrum

[Hyllien]

Behet fjale per fragmente nga libri i enciklopedistit italian Giovanni Batista Palatino, i cili e ka botuar ate liber ne vitin 1545. Faqet e mesiperme jane te atij libri. Ai titullohet Libro Nuovo dhe paraqet shkrime te reja e te vjetra..rreth 29 lloje qe i ka disenjuar vete autori (jo shpikur por thjesht pikturuar). Shkrimin Glagoltik ai e quan edhe Buchuizza - bukvica dhe thote se eshte krijuar nga st Jerom. Per me shume informacion ne lidhje me kete liber dhe kete lloj shkrimi vizitoni kete faqe:
http://www.croatianhistory.net/etf/et04.html
Aty tregohet per kete lloj alfabeti ose Alphabetum Illiricum Sclavorum, perdorur nga kroatet. Mire emertimi qe eshte ilir, po ata qe e flisnin c ishin dhe mbi te gjitha ke quante kisha, Ilir ne ato vite sllavet kroate apo arberit?

Kisha "gabimisht" quante sllave Iliret, keshtu qe autoktonine e Sllaveve dhe "djepin e tyre, Kosoven" e kemi peshqesh nga Katoliket, sic kemi peshqesh Greket nga Patriarkana e Stambollit.

Un e kam cekur ket punen e alfabetit glagolitik por asnjeri spo me pergjigjet tek ajo tema. Angely thote qe eshte BAZUAR si alfabet tek ai Ilirik. Tani si eshte e verteta nuk dihet, dmth se kush ishin shkronjat origjinale Pellazge, sa ishin dhe sidomos renditja e tyre qe ka shume rendesi ne cdo analize qe kryhet. Kam ca shkrime qe jane gjetur ne nje kishe te djegur, por me kismet do i postoj.

[GL_Branch]

e njejta teme eshte edhe ketu dmth jane disa shkrime qe nuk jane ketu:

http://www.forumishqiptar.com/showth...lyricum+Sacrum

[BARAT]

Genesis
Kisha "gabimisht" quante sllave Iliret, keshtu qe autoktonine e Sllaveve dhe "djepin e tyre, Kosoven" e kemi peshqesh nga Katoliket, sic kemi peshqesh Greket nga Patriarkana e Stambollit.
Un e kam cekur ket punen e alfabetit glagolitik por asnjeri spo me pergjigjet tek ajo tema. Angely thote qe eshte BAZUAR si alfabet tek ai Ilirik. Tani si eshte e verteta nuk dihet, dmth se kush ishin shkronjat origjinale Pellazge, sa ishin dhe sidomos renditja e tyre qe ka shume rendesi ne cdo analize qe kryhet. Kam ca shkrime qe jane gjetur ne nje kishe te djegur, por me kismet do i postoj.

Per mendimin tim, vetem po pati deshmi qe datojne para ardhjes se sllaveve i vihet kapak asaj pune, ne te kundert nese kemi per baze vetem alfabetin por shkrime qe kuptohen ne gjihe sllave...ateher s jemi asgjekundi vecse sa po i biem qemanese per shkrime kroate e cirilike. Per te provuar se erdhen nga pellazget detyrimisht duhet provuar qe ishin para se te vinin sllavet ne ballkan os eme mire Iliri

[Hyllien]

Faqja ku flitet per Durresin, tek Vellimi i 7 i vepres, qe permban dhe shumicen e informatave per Shqiperine e gjymtuar sic e njohim sot.

[Hyllien]

Emrat e Peshkopeve dhe Arqpeshkopeve. Vini re Shen Astin siper fare.

[GL_Branch]

Genesis nje gje nuk e kuptova, e ke librin ti?