Close
Faqja 0 prej 2 FillimFillim 12 FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 33
  1. #1
    i/e regjistruar Maska e Brari
    Anėtarėsuar
    23-04-2002
    Postime
    18,826

    Dom Frano Illia

    gazeta shqiptare.

    ------------

    DOSSIER

    Historia e veprės madhore "Illyricym Sacrum" e atė Daniele Farlattit. Si u dėnua me 25 vjet burg dom Frano Illia, qė e pėrktheu atė dhe kėrkoi vazhdimin e saj, ku flitej pėr Tivarin e Kosovėn

    Si u mbyt nė lumin Drin, qerrja qė mbante arkivat e Shqipėrisė


    ----------------------------------------------------------------------

    Dashnor Kaloēi

    Papa Klementi XI u muer vesht me Jezuitėt e Venedikut e kėta dėrguen nė Romė Atė Filip Riceputtin i cili mori nė dorzim nga Papa shqiptar materialin historik tė tij, planin e hartimit tė historisė kishtare tė ilirėve, e me ndihmėn financiare me pėrballue shpenzimet e duhuna pėr atė punė. At Filip Riceputti mbi njė barkė tė Vendikut i ra pėr gjatė bregut tė Adriatikut tue u ndalue nė tė gjitha qėndrat ku kishte landė pėr punėn e vet e nga kėto qėndra bregdetare dėrgoheshin njerėz tė tjerė pėr kėrkime historike nė qėndrat e mbrėndėshme tė vėndit prej kah i dėrgohej landa e duhun nė breg tė detit. Kėtė punė e vazhdoi deri nė qytetin e Tivarit. Prej Tivarit u dėrguen lajmėtarė nė tė gjithė qėndrat kishtare tė Shqipėrisė tė cilat iu pėrgjegjėn tue i dėrgue secila ndihmėn e vet historike shkruajsit tė ardhėshėm tė kishave ilire. Njė qerre me qe e ngarkueme me dorshkrime, libra e objekte historike, mbasi kapėrceu tė gjitha vėshtirėsitė e baltrave tė Zadrimės, u mbyt nė ujė tue kalue Drinin e hupi e gjithė ngarkesa e caktueme pėr At Riceputt-in".

    Kėshtu shkruhet nė volumin e shtatė tė veprės madhore "Illyricum Sacrum" tė autorit italian, At Daniele Farlatti, e cila ndodhet nė Arkivin Qėndror tė Shtetit e pėrkthye nga Dom Frano Illia, qė nė vitin 1963 kur ai shėrbente si famullitar nė qytezėn e vogėl tė Milotit. Po ēfarė ėshtė kjo vepėr dhe si trajtohet aty historia e lashtė e Shqipėrisė qė nga koha e ilirėve e nė vazhdim? Sa kohė iu deshėn Dom Frano Illias qė ta pėrkthente atė vepėr madhore dhe pėrse nuk u botua ajo nė vitin 1966 kur ai e dorėzoi pėr botim pranė Institutit tė Kulturės Popullore? Pėrse u arrestua Dom Frano, ato ditė qė ai paraqiti kėrkesėn pėr botim, nė tė cilėn shkruante se ishte gati tė pėrkthente edhe volumin e tetė tė atij libri, ku flitej pėr historinė e Tivarit e Kosovės tė cilat ai i cilėsonte si pjesė tė Shqipėrisė. Pėrse edhe pas letrės qė ai i drejtoi Ramiz Alisė nė vitin 1986, pasi doli nga burgu, nuk iu kthye vepra e tij pėr tė cilėn kishte punuar pėr shtatė vjet me rradhė?

    Ēfarė ėshtė "Illyricum Sacrum"
    Nė kerkesėn qė Dom Frano Illia i bėri Institutit tė Kulturės Popullore pėr botimin e librit qė kishte pėrkthyer, iu paraqiti edhe njė pėrmbledhje tė shkurtėr nė njė faqe e gjysėm tė daktilografuar, nė mėnyrė qė t'i sqaronte redaktorėt qė do tė merreshin se ēfarė ishte ajo vepėr dhe ēfarė trajtohej aty nė lidhje me historinė e Shqipėrisė. Nė atė letėr sqaruese shkruhet: " Vepra "ILLYRICUM SACRUM" (ILIRIJA KISHTARE ose Historia Kishtare e Ilirisė) pėrbahet prej tetė volumesh me ….38 x 26. Volumi i VII rreshton historinė kishtare t'Ilirisė bregdetare, kurse volumi i VIII atė tė krahinės sė Kosovės. Volumi i VII, nė 638 faqe, rreshton historinė kishtare dhe lidhun me atė ēivile tė Metropolive tė Djoklesė, Tivarit, Shkodrės, Durrėsit e tė Sirmit dhe sufrangave ase tė dioēezave qė mvaren prej tyne. Prej kėsi volumi deri tash kemi pėrkthye pjesėt qė i pėrkasin mbrendisė sė kufijve tė sodshėm tė Shqipnisė, d.m.th. sa i pėrket Shkodrės dhe Durrėsit dhe sufrangave tė tyne (vazhdoj pėrkthimin e pjesėve tė tjera) Shkodra kishte kėto dioēeza: 1. Drishtin, 2. Pultin e Madh, 3. Pultin e Vogėl, 4. Dejėn, 5. Sarden e 6. Sapėn. Durrsi kishte kėto dioēezė sufragane: 1. Lezhėn, 2. Arbėninė, 3. Krujėn, 4 Bendėn, 5. Priskėn, 6. Shtejefnin, 7. Kanovjen, 8. Skampėn, (Elbasanin) 9. Lestronin, 10. Bulidėn, 11. Amancien, 12. Apoloninė (Pojanin) 13. Vėlonėn, 14. Pulkerjopullin (Beratin) 15. dhe Akroēerauninė. Nė kėtė volum tė VII pėrshkruhet gjanė e giatė themelimi i qyteteve dhe i dioēezave, tue gėrshetue historinė kishtare atė ēivile t'atyne vėndeve. Shfrytėzohen mirė dokumente, historjanėt dhe gjeografėt e ndryshėm tė vjetėr e tė rinj t'atyne kohve. Landa ndahet nė djeēezė dhe nė rajone kishtare. Secila Seli Arqipeshkvnore apo Ipeshkvnore zakonisht gjindet ndėr qytetet nga tė cilat edhe merr emnin. Nė fillim tė ēdo Arkiodioējezi apo Dioējezi pėrshkruhet themelimi i qytetit dhe djeēezit, mandej vjen rreshtimi i jėtėshkrimit tė secilit Prelat. Giatė jetėshkrimit tė tyne rreshtohen faktet e historisė kishtare e ēivile nė rend kronologjik. Ky volum pėrfshin landėn historike deri nė fillimet e shek. XVIII, kur edhe botohet nė vitin 1817. Vepra "Ilyrricum Sacrum" asht rreshtue nė giuhėt latine klasike. Pėr plotėsimin e kėtij kuadri historik me randėsi tė madhe tė vėndit tonė, nevojiten edhe pjesė tė tjera tė kėtij volumi ashtu edhe volumi VIII. Po tė kėrkohet, jemi gadi tė vazhdojmė kėtė punė tė mundshme, me shpresė se do tė jetė njė kontribut i mirė pėr njohjen e historisė sė vėndit tonė tė dashtun nga brezat e rijė tė popullit tonė. Vazhdon mandej …(nuk kuptohet fjala) prelat, dhe giatė kėtij rreshtimi pėrshkruhen punėt ndaluan giatė sundimit tė tyne kishtar e ēivil nė mėnyrė kronologjike. Ky volum vjen tue pėrshkrue deri nė fund tė shekullit tė XVII e diēka nė fillimet e shekullit tė XVIII. Vepra asht rreshtue krejt nė giuhėn latinishte e madje klasike. Edhe pjesėt e tjera qė i pėrkasin Djoklesė e Tivarit kishte qenė mirė tė njifen prandaj tė pėrkthehen nė giuhėn tonė mbasi kanė lidhje tė vazhdueshme me krahinat tona. Pėr plotėsimin e kėtij kuadri historik tė vėndit, do tė ishte me vėnd edhe pėrkthimi i blenit VIII. Po tė kėrkohet kishim me kenė gadi tė vazhdojmė kryemjen e pėrkthimit tė bl. VII dhe tė VIII-it. Paraqitėm kėtė pasqyrė sintetike pėrtė pasė njė ide mbi pėrmbajtjen e kėsaj vepre. Milot 19. VIII.1963. D. Frano Illiaj (firma) (AQSH. F. 1069. D. 40 Fq1)

    Humja e arkivave tė Shqipėrisė
    Njė nga pjesėt mė interesante tė librit "Illyricum Sacrum", ėshtė ajo ku flitet pėr interesimin qė tregoi Papa Klementi qė ishte me origjinė shqiptare, pėr mbledhjen e pėrpunimin e historisė sė Shqipėrisė, gjė e cila nuk u bė plotėsisht sepse njė pjesėemadhe e atyre arkivave, humbėn teksa qerrja qė transportonte ato pėr nė Vendeik, u mbyt teksa ishte duke kaluar Lumin e Drinit nė pjesėn e Zadrimės. Lidhur me kėtė, nė faqen 221-222 shkruhe: "Papa Klementi Xi, Gian Francesco Albani, ngta Urbino me prejardhje shqiptare, kur ishte prift i ri filloi tė mbledhė landė pėr historinė kishtare ilire. I penguem nga detyrėt kishtare qė shkuen tue ia shtue naltimin e tij deri nė selin papnore u detyre tė ndėrpresė punimet e veta historike. Nė fillim tė pontifikatit tė vet, mblodhi Konēilin e parė tė Arbėnit nėn kryesinė e arqipeshkvit tė Tivarit, Vinēenc Zmajeviē, e dha urdhėn qė aktet e Konēilit tė pėrktheheshin shqip e ti shifte nė gjuhėn e tė parėve qė nė familjen Albani kishte mbetė vetėm si kujtim. Nė atė kohė qendra e kishėve ilire ishte Raguza ku baheshin kinēilat kishtare tė Iliris. Mbasi patėn qenė mbytė nė det ipeshkvijt shqiptarė tue kėthye nga mbledhja, Klementi XI vendosi qė mbledhjet ndėr djoēezane shqiptare andej e tutje tė baheshin nė tokėn Shqiptare. Qėndra e parė e kishėve ilire ka qenė Akuileja, mandej Grado-i, e mbasi selia patriakale ilire u bart nė Vendik, pėr arsye praktike u caktue Raguza si qėndėr mbasi ishte ma e pėrshtatėshme edhe gjeografikisht. Mbasi selia patriakale e ilirėve u bart nė Vendik, e atje ishin grumbullue gjatė shekujve dokumenta, libra, monumenta edhe pėr Ilirinė, e mbasi Vendiku kishte edhe Institute e njerėz tė pėrshtashėm pėr historografi, Papa Klementi i XI u muer vesht me Jezuitėt e Venedkikut e kėta dėrguen nė Romė at Filip Riceputtin i cili mori nė dorzim nga Papa shqiptar materialin historik tė tij, planin e hartimit tė historisė kishtare tė ilirėve, e me ndihmėn financiare me pėrballue shpenzimet e duhuna pėr atė punė. At Filip Riceputti mbi njė barkė tė Vendikut i ra pėr gjatė bregut tė Adriatikut tue u ndalue nė tė gjitha qėndrat ku kishte landė pėr punėn e vet e nga kėto qėndra bregdetare dėrgoheshin njerėz tė tjerė pėr kėrkime historike nė qėndrat e mbrėndėshme tė vėndit prej kah i dėrgohej landa e duhun nė breg tė detit. Kėtė punė e vazhdoi deri nė qytetin e Tivarit. Prej Tivarit u dėrguen lajmėtarė nė tė gjithė qėndrat kishtare tė Shqipėrisė tė cilat iu pėrgjegjėn tue i dėrgue secila ndihmėn e vet historike shkruajsit tė ardhėshėm tė kishave ilire. Njė qerre me qe e ngarkueme me dorshkrime, libra e objekte historike, mbasi kapėrceu tė gjitha vėshtirėsitė e baltrave tė Zadrimės, u mbyt nė ujė tue kalue Drinin e hupi e gjithė ngarkesa e caktueme pėr At Riceputt-in. Riceputti e ndau tė gjithė landėn e historisė kishtare ilire nė katėr pjesė me nėndamjet e renditjet pėrkatėse simbas skemės qė kishte pėrpilue. Klementi i XI vdiq. At Riceputti me zell e kujdes pėrfundoi tė katėr pjesėt e historisė kishtare ilire e kur i pat gati pėr shtyp, mbaruen ditėt e jetės sė tij e vdiq. Jezuitėt, si ekanė zakon kur vdes ēdo antar i shoqėnisė sė tyne qė ka duersh ēdo punė tė randėsishme, ngarkuen qė tė kujedesei pėr shtypin e dorėshkrimeve tė Riceputtit njeriun e tyre ma tė aftė pėr historografi At Daniel Farlatin. Ky mbasi studioi tė gjithė veprėn e Riceputt-it u raportoi eprorėve tė vet se historinė kishtare e shkrueme nga At Filip Receputti, ishte pune me kritere historike tė vjetėrueme. Mbasi u studiue mirė ēėshtja e rezultoi si kishte raportue At Daniel Farlati, eprorėt ngarkuen kėtė tė niste punėn pėrsėri si mbas kritereve historiologjike moderne tė kohės. At Daniel Farlati shkroi, shtypi e botoi katėr vėllime e parė tė veprės Illyrici Sacri e ndėrroi jetė. (AQSH F.1069 D.40 fq.221)

    (vijon nesėr)


    Dom Frano Illia i kėrkon librin Ramiz Alisė

    Shokut Ramiz Alia, Sekretar i Parė i Komitet Qėndror tė PPSH Tiranė. Unė i nėshkruemi Frano Illia, ju drejtohem pėr sa vijon: Si bashkėpunėtor i jashtėm i sektorit tė tė Etnografisė, sot Instituti i Kulturės Popullore, kam mbledhur, pėrpunuar dhe kodifikuar sipas kritereve juridike "Kanunin e Skėnderbeut", Kanuni i Shqipėrisė Qėndrore: Dibėr, Mat, Krujė etj, mbi 700 faqe tė daktilografuara format mestar. Nė vjeshtėn e vitit 1967 punimi i nalpėrmėndun iu parashtrua Komisionit tė Sektorit t' Etnografisė me tė ftuar juristė tė jashtėm si Emid Tadeskini e Vangjel Meksi . Ky komision pasi bėri vėrejtjet dhe sugjerimet e veta dha mendimin qė punimi duhej tė botohej. Ndėrsa ishim tue zbatue vėrjetjet dhe sugjerimet, jam arrestue dhe punimi i papėrfundue kje depozitue pėr tu ruajtur nė Arkiv tė sektorit. Me dekret tė posaēėm nr. 7029. Datė 9.IV.1986 tė Presidiumit tė Kuvendit Popullor tė R.P.S.SH. mu fal dėnimi i mbetun. Me 21.IV.1986 ju drejtova Institutit tė Kulturės Popullore qė tė mė kthente punimin pėr ta pėrfundue e pėr ta pėrmirėsue. Me 28.V.1986 ju drejtova kryeministrit shokut Adil Ēarēani i cili mė 26.IX.1986 mu pėrgjigj se letrėn time ia kishte dėrguar Ministrisė sė Arsimit e Kulturės pėr kopetencė e pėrgjigjie. Mė 6 mars 1968, mė takuen dy pėrgjegjėsit e Institutit, njėri ndėr ta Abaz Dojaka me tė cilin njifesha qė nė sektor kur punojsha atje. Ata gojarisht mu pėrgjigjėn: 1) tė asht njoft dhe tė njifet autorėsia. 2) Punimi nuk asht pague. 3) Punimi asht depozitue nė arkiv tė Institutit tė Kulturės Popullore pėr tu ruajtur. 4) Do tė jepet pėr ti dhanė shikimin e fundit kur tė caktohet pėr botim nga Akademia. Mbas insistimit tim qė punimi tė mė dorzohej tashti pėr ta pėrfundue e pėrsosė me qė edhe nė moshė 70-vjeēare, edhe me njė koleksion sėmundjesh mė thanė: "do mendojmė". Qė atėhere edhe sot megjithėse ja kam kėrkuar edhe ndonjėherė tjetėr, asnjė pėrgjigjie as negative dhe as pozitive. Mbasi trokita kot nė tė gjitha dyert e mundėshme, nuk mė mbetet gjė tjetėr veēse t'ju drejtohem ju, autoritet ma i naltė, tue kėrkue punimin tim, si kėrkon prindi fėmijėn e vet. Kam besim shoku Ramiz, qė lutjen time, qė mua mė duket krejt e arsyeshme dhe e ligjėshme ta merrni ju parasysh dhe me kėtė besim nėnshkruem me shumė nderime". Frano Illia. Shkodrė 9.VI.1987.


    Ēfarė mė kėrkoi dom Frano Illia nė vitin 1991

    Afro 11 vjet mė parė, aty nga vjeshta e vitit 1991, pata rastin tė takohesha pėr herė tė parė dhe tė njihesha nga afėr me me Dom Frano Illian, ish famullitarin e Delbnishtit, Laēit e Milotit, i cili disa vjet mė vonė, nė 25 prillin e vitit 1994, u shugurua nė postin e lartė tė Ipeshkvit tė Shkodrės, nga vetė papa Gjon Pali i Dytė, gjatė vizitės qė Ati i Shenjtė bėri nė Shqipėri. Pas lejimit tė ushtrimit tė besimeve fetare nė vitin 1990-tė, Dom Frano Illia ishte larguar nga qyteti i Shkodrės ku ishte vendosur pas daljes nga burgu nė 1986-ėn, dhe kishte ardhur nė qytetin e Laēit ku banonte nė familjen e mikut tė tij, Filip Markut. Pėr t'u takuar me Dom Frano Illian, mė kishte sugjeruar miku im nga Miloti, Simon Koka, i cili e njihte atė familjarisht dhe e kishte pasur mik shtėpia gjatė kohės qė ai kishte shėrbyer nė Kishėn e Milotit. Ndonėse e mbaja mėnd shumė mirė mbylljen e Kishės sė Laēit nė vitin 1967, pasi na kishin ēuar aty nė mėnyrė tė organizuar me shkollėn pėr tė asistuar nė "ceremoninė" e prishjes sė saj, Dom Franon nuk e mbaja mėnd pasi ai nė atė kohė shėrbente nė Kishėn e Milotit. Dom Franoja mė priti shumė mirė dhe ndėrsa unė i tregova qėllimin e asaj vizite, duke i thėnė se kisha dėshirė qė tė shkruaja diēka rreth jetės sė tij dhe sidomos pėr vuajtjet qė kishte kaluar gjatė 20 vjetėve tė burgut, ai u vrejt dhe m'u pėrgjigj:"Po ēka duhen kto gjana tash, ato kan kalue". Duke e parė se ishte e kotė qė tė insistoja mė nė kėrkesėn time, e kalova bisedėn duke e pyetur Dom Franon, lidhur me punėn e tij tė gjatė studimore nė kėrkimet e hulumtimet e folklorit dhe etnografisė tė zonės sė Kurbinit, pėr tė cilėn mė kishte treguar Dr.Mehdi Guni, njė nga miqtė e afėrt tė tij nė vitet '60-tė. Pas asaj, Dom Frano sikur u ēel nė fytyrė dhe mė tregoi pėr dy veprat e tij: "Kanunin e Skėnderbeut" dhe "Illyricum Sacrum", tė cilat ai kishte shkruar nė fillimin e viteve '60-tė, para se tė arrestohej e tė dėnohej me burg. Vepra "Kanuni i Skėnderbeut", tė cilėn ai e kishte mbledhur nė bajrakun e Kurbinit, i kishte kushtuar rreth 30-vjet punė kėrkimore e shkencore, ndėrsa "Illyricum Sacrum", (vėllimi i shtatė) e At Daniel Farlatt-it, qė ishte njė pėrkthim nga latinishtja, i kishte kushtura plot shtatė vjet punė. Pas pėrfundimit tė dy kėto vepra voluminoze, ai i kishte dorėzuar nė Institutin e Folklorit, ku punonte si bashkėpunėtor i jashtėm prej vitesh dhe ndėrsa priste pėrgjigjie pėr botimin e tyre, ai ishte arrestuar dhe dėnuar me 25 vjet burg politik i akuzuar si agjent i Vatkianit. Pas lirimit nga burgu nė vitin 1986, Dom Franoja kishte shkuar nė Institutin e Kulturės Popullore dhe i kishte kėrkuar ato dy vepra pėr t'i ripunuar, por nuk ia kishin dhėnė duke i nxjerrė arsye nga mė tė ndryshmet. Pasi nuk kishte lėnė derė pa trokitur pėr dy veprat e tij, ai i kishte dėrguar njė letėr Kryeministrit Adil Ēarēani dhe njė tjetėr Presidentit Ramiz Alia, por pėrsėri nuk ia kishin dhėnė ato. Ndėrsa mė tregonte pėr odisenė e gjatė tė kėrkimeve tė dy librave tė tij, ai mė tha: "Zotni, a ke mundėsi qė tė mė bajsh njė njoftim nė gazetė pėr ato dy libra, pale e din kush se ku nodhen, e po m'i bjen". Kėshtu u ndava me Dom Franon i cili pak kohė mė vonė, mundi qė t'i gjente vetė dy veprat e tij qė ndodheshin nė Arkivin Qėndror tė Shtetit. Ndėrsa "Kanunin e Skėnderbeut", ai arriti qė ta botonte nė vitin 1994, pas ndihėm qė i dhanė disa kolegė tė tij nė Itali, veprėn tjetėr "Illyricum Sacrum", nuk arriti qė ta botonte dot, pasi u sėmur dhe ndėrroi jetė nė vitin 1996. (D.K)


    ----------------




    Kane shire lėmė kta "shkrimtaro-historianet" me partishmeri me djersen e ktyre qyqarve qe kalbeshin burgjeve.

  2. #2
    i/e regjistruar Maska e Brari
    Anėtarėsuar
    23-04-2002
    Postime
    18,826
    DOSSIER II

    Historia e panjohur e Shqipėrisė nė veprėn "Illyricum Sacrum", tė autorit italian at Daniele Farlatti, pėrkthyer nė vitin 1963 nga Dom Frano Illia. Ja origjinali qė ndodhet nė Arkivin e Shtetit

    Si e tradhtoi Lek Dukagjini Skėnderbeun nė vitin 1450
    Lekė Dukagjini, anmik kreje i Skanderbegut, nė marrėveshje me anmiqtė e Kombit, i kishte nxitė kėta qė tė shfarosnin popullin e krahinės qė Skanderbegu kishte nėn sundimin e vet. Kur Papa muer vesh kėtė krim tė shėmtuem e sakrileg, pa se damet do tė kishte krishtėrimi dhe pa vonesė u shkuen Metropolitėve tė Tivarit e tė Durrėsit


    --------------------------------------------------------------------------------

    Dashnor Kaloēi

    Nė pjesėn e parė tė kėtij shkrimi tė botuar nė numrin e djeshėm, u njohėm me njė pėrmbledhje tė shkurtėr tė pėrpjekjeve tė Dom Frano Illias, meshtarit tė Delbnishtit, Laēit e Milotit, pėr tė botuar veprėn madhore "Illyricum Sacrum" tė atutrit italian, At Daniele Farlatti, tė cilėn prifti i famshėm me origjinė nga fshati Juban i rrethit tė Shkodrės, e pėrktheu nga latinishtja nė nė vitin 1963. Ajo vepėr e cila pėrbėhej nė njė seri prej tetė volumesh, ndėrmjet tė tjerash nė volumin e shtatė dhe tė tetė, fliste gjėrė e gjatė pėr historinė e Ilirisė. Aty thuhej se me nxitjen e Papa Klementit tė XI, apo siē njihet ndryshe Papa Klement Albani, prej origjinės sė tij shqiptare, u grumbulluan nė tė gjitha krahinėt e Ilirisė, libra dokumente e tė dhėna tė tjera dhe u transportua pėr nė Venedik, ku do tė pėrpunoheshin e mė pas tė botoheshin. Gjatė transportimit tė materialeve tė mbledhura pėr nė bregdetin e Adriatikut, nga ku mė pas do tė niseshin pėr nė Itali, njė qerre me arkiva tė Ilirisė, u mbyt nė lumin e Drinit nė zonėn e Zadrimės. Pas pėrkthimit tė asaj vepre voluminoze e cila i kushtoi rreth shtatė vjet punė tė pandėrprerė, Dom Frano Illia e dorzoi atė nė Institutin e Kulturės Popullore nė Tioranė, ku prej vitesh punonte si bashkėpunėtor i jashtėm i saj, dhe nė kėrkesėn e bėrė pėr botim, ai sugjeronte se ishte i gatshėm pėr tė pėrkthyer edhe volumin e tetė qė fliste pėr Tivarin e Kosovėn, tė cilat ai i konsideronte si pjesė tė Shqipėrisė. Ndėrsa Dom Frano Illia ishte nė pritje tė pėrgjigjies sė botimit tė veprės, ai u arrestua dhe u dėnua me 25 vjet burg, kurse vepra e tij pėrfundoi nė Arkivin e Shtetit.

    (vijon nga numri i kaluar)

    Kėrkesa e dytė pėr botimin e librit
    Pas kėrkesėssė parė qė Dom Frano Illia i bėri Institutit tė Kulturės Popullore pėr botimin e pėrkthimit tė veprės "Illyricum Sacrum", nė datėn 19. VIII. 1963, ai nuk mori asnjė pėrgjigjie nga ai Institut dhe nisur nga kjo gjė, ai u detyrua dhe nė datėn 9 dhjetor tė vitit 1963, ai i nisi edhe njė kerkesė tjetėr nė adresė tė atij institucioni. Nė kėrkesėn e dytė, ashtu si edhe nė tė parėn, Dom Frano i paraqiste shkurtimisht nė njė faqe e gjysėm tė daktilografuar, disa sqarime pėrkatėse se ēfarė ishte ajo vepėr dhe pse ishte e nevojshme botimi i saj. Po kėshtu nė fund tė asaj kėrkese, ai sugjeronte se nėse ajo vepėr do tė pėlqehej nga titullarėt dhe specialistėt e atij Instituti, ai ishte i gatshėm qė tė merrej edhe mepėrkthimin e volumit tė tetė tė atij libri, nė tė cilin bėhej fjalė pėr Tivarin e Kosovėn, tė cilat Dom Frano i konsideronte si pjesė tė pandara tė Shqipėrisė. Nė atė kėrkesė tė dytė tė tij, ai shkruante: " IlYRICUM SACRI. TOMUS SEPTIMUS. ECCLESI DIOCELENTANA, ANTIBARENSIS, DYRRAHACHHIESIS ET SIRMIENSIS,EARUM SUFRAGANEIS.
    AUCTORE, DANIELE FARLATO, Presetbyro Societatis jesu et JACOBO EOLETO olim ejusdem Societatis alumno. VENETIIS, MDCCCXVII, apud Sebastianum Coleti. Superiorum permissu ac privilegio. Vepra ILLYRICUM SACRUM, asė Ilirija Kishtare pėrbahet prej tetė volumesh. Volumi i VII parqet historinė kishtare t'Ilirisė bregdetare tė Adrijatikut, kurse bleni i VIII atė tė krhaninave tė Kosovės. Volumi i VII rreshton historinė e krahinave kishtare tė Djoklesė, Tivarit, Shkodrės, Durrėsit, Sirmit dhe tė syfrangave tė tyne. Prej kėsi volumi deri tash kemi pėrkthye pjesėt qė i pėrkasin mbrendisė sė kufijeve tė sodshėm tė Shqipnisė, d.m.th. Shkodrėn e Durrėsin me sufrangėn e vet. Shkodra ka kėta sufrangė: 1. Pultin, (Pultin e Madh, Pultin e Vogėl) 2. Drishtin, 3. Dejėn, 4. Sarden e Sapėn. Durrėsi ka kėta sufrangė: 1. Lezhėn, 2.Arbnin, 3. Krujėn, 4. Benden, 5. Priskėn, 6. Shtejrnin, 7. Kanovjen, 8. Skampėn (Elbasanin) 9. Lestronin, 10. Bulidėn, 11. Amamcjen, 12. Apoloninė, (Pojanin) 13. Vlonėn, 14. Pulkerjopullin (Beratin) dhe 15. Akroēerauninė. Volumi 38 X 26, faqe 638, ka njė parathėnie tė giatė. Ky volum VII pėrshkruen gjanė e gjatė themelimin e qyteteve tė ndryshme ashtu edhe djeēezave, kėshtu qė rreshton historinė kishtare e civile t'atyne vendeve. Shfrytėzon mirė dokumentet e kohės dhe historianėt e gjeografėt. Asht shumė i pasun me dokumentee tė dhanė historike, toponimastike dhe fisnore. Landa ndahet nė Djeēezė apo rajone kishtare. Secila seli Arqipeshkvnore apo Ipeshkvnore gjindet zakonisht ndėr qytetet prej kah marrin edhe emnin. Nė fillim pėrshruhet themelimi i qytetit e njė shkurtim i historsė sė tij, mandej ai i djoēezit. I nderti Zotni. Si biseduem nė takimin, pėr tė cilin ju falenderoj, po ju bashkangjes PASQYRĖN SINTETIKE TĖ VEPRĖS DHE TĖ PJESĖVE TĖ PĖRKTHYEME T' ILLYRICUM SACRUM. Kaq e pashė tė mjaftueshme, mbasi Punonjėsit tanė tė Historisė e njofin mirė dhe panda ndėr shkrime tė veta e citojnė. Nė rasė s e pėlqehet ky pėrkthim tash ma vonė, kishėm me qenė i mendimit tė plotėsohet kuadri historik i veprės me pėrkthimet e pjesėve qė i pėrkasin krahinave tė Tivarit, ēka nė fakt jam tue vazhdue, ashtu edhe i blenit tė VIII tė kėsaj vepre, i cili flet gjanė e gjatė pėr Krahinat e Kosovės. Nė pritje tė pėrgjigjies s'Uej mbetemi me nderime. D. Frano Illia (firma) Milot 9.X.1963 Adresa: Dom Frano Illia Milot.

    Kush ishte Arqipeshkvi i Durrėsit
    Nė volumin e shtatė tė veprės "Illyricum Sacrum", tė At Daniele Farlatit, tė pėrkthyer prej Dom Frano Illias, nė mes tė tjerash bėhet fjalė edhe pėr tradhėtinė e Lek Dukagjinit ndaj Skėnderbeut. Pas kėsaj, Ipeshkvi i Durrėsit, Pal Engjėlli, lėshoi mallkime mbi prijsin e Dukagjinit dhe tradhėtinė e tij e quajti njė poshtėrsi tė madhe prej sė cilės do tė kishte humbje tė mėdha vetė krishtėrimi. Lidhur me kėtė, nė faqen 151-152 tė pėrkthimin tė Dom Franos, shkruhet: "Pali Arqipeshkvi i Durrėsit (1459) leu tue pasė babė Ndren, prei familjes pricėrore t"Ejllorėvet, familje shumė nė za ndėr ato t'Epirit, pėr vjetėrsi, fuqi, nderė e pasuni. Mbi kėtė familje ashte kenė folo gjanė e gjatė tek Kisha e Drishtit, ku thamė se ky Pal duhet dallu nga ky tjetri Pal Ipeshkvi i Drishtit, po i kėsaj familje. Tė rit e vet e kaloi nė Konstandinopopull, ku u pais me eduktatė e ēdo dije, si i kishte hije kėtij farė djali, dhe nė kėndime shtini nė punė ma sė miri mendėn e vet tė hollė e tė fuqishme. Kur nė vjetin 1452 turqit e pushtuen Konstandinopopullin, ai shkoin'Epir. Kaq rėndėsi muer ku djaloē, sa Piu i II iu duk ma i pėrshtatėshmi ndėr tė tjerė me sundue Metropolin e Durrėsit. Prandaj Papa kuptoi se ky ishte ma i afti, qė me auktoritetin e madh e tė pėrmėndun qi gėzonte, me fuqinė, dijen e gojtarinė e vet, t'i shtinte Dynastėt e Epirit pėr t'i mprojtė kufijtė e Atdheut nga sulmet e rrepta tė turqėve, nga tė cilat Feja, Atdheu e Epiri, ishin nė ma tė madhin rrezik. Fillimi i sundimit arqipeshkvnor tė tij, duhet vendosė ka vjeti 1450, Pali prei sė vet s la gja mangutnė pėrpjekjet qė priteshin prej tij. Nndėrsa Skanderbegu, e vetmja fuqi mbrojtėse e Epirit po u bante ballė furisė sė kėrcėnimeve tė turqėve. Lekė Dukagjini, anmik kreje i Skanderbegut, nė marrėveshje me anmiqtė e Kombit, i kishte nxitė kėta qė tė shfarosnin popullin e krahinės qė Skanderbegu kishte nėn sundimin e vet. Kur Papa muer vesh kėtė krim tė shėmtuem e sakrileg, pa se damet do tė kishte krishtėrimi dhe pa vonesė u shkuen Metropolitėve tė Tivarit e tė Durrėsit tue dhanė urdhėn qė tė malkojshin Lekėn, shokėt e pėrkrahėsit e tij , mallkim qė s'do t'u hiqej as nė rasėn e vdekjes sė tyne, po tė mos e prishin brenda 15 ditėsh atė lidhje tė poshtėr e po tė mos ndalojshin ēdo dhunė e dam kundėr Skandėrbegut. Kėto letra qė i rreshtuem kur folėm mbi Laurencin e II Arqipeshkvin e Tivarit (tė kėtij bleni), kje dėrgue me 10.II.1460. E Pali me dinjitetin e auktoritetin e vet e me urti e gojtari tė spikatun ia dul me i bindė Dukagjinasit tė ndėrrojshin mendim para se t'ishte nevoja t'u lėshohej mallkimi. Pali i preku zemrat e tyne, i bani tė shifshin poshtėrisitė e kobevet qė kishin fillue dhe i pajtoi e miqėsoi me Skanderbegun", shkruhet nė faqet 151-152 tė librit "Illuricum Sacrum", rreth tradhėtisė qė Lekė Dukagjini i bėri Skėndrebeut., gjė e cila nuk ėshtė pėrmėndur nė asnjė nga botimet e Historisė sė Shqipėrisė, para e pas viteve '90-tė.

    Aleanca e Skėnderbeut me Pal Engjėllin
    Mė poshtė nė veprėn nė fjalė, pėrshkruhet aleanca e Skėnderbeut, me Ipeshkvin e Durrėsit, Pal Engjėllin, ku midis tė tjerash thuhet: "Barleti nė Jetėn e Skėndėrbeut tregon se Pali, Arqipeshkvi i Durrėsit ishte: "pjestar e shoq i Skanderbeut nė tė gjith pėrpjekjet, rreziqet e kėshillet", se shkoi bashkė me tė nė Raguzė. Kur po bėnte gadi flotėn n'Itali dhe n'emėn tė tij foli me Senatin e Popullin, tue iu falė nderės Republikės pėr mirėsi e nderime tė shkėlqyeshme me tė cilat e rrethuen Kastrijotin. Tregon edhe se kur po nisej nga limani, Arqipeshkvi tha nji meshė. Kėto ndodhėn nė vj. 1461. Unė jam i mbushun mendje se Pali, shoq i Skanderbegut, do tė ketė shkue nė Pulje e nė Romė, ku me dijen e vet e shtoi dashtnin e pėrparshėm qė kishte pėr tė Piu. Por fuqija e gojėtarija e tij shkėlqei edhe ma fort nė vjetin 1463 pranė Skanderbegut. Mė 27 prill tė kėtij vjeti, Skanderbegu pa dashtė bani paqe me Mehmetin, Sulltanin e Turqis. Nė kėtė kohė venedikasit, tė ngucun prei turqish, parapanė se e gjithė fuqija barbare e pesha e luftės do tė kthehej kundėrsish. Prandaj filluen tė pėrpiqen me ia mbushė mendjen Skanderbegut, tue e dijtė edhe se vetvetiu ishte i prirun pėr kėtė punė, tė rrokte edhe nji herė armėt. Kjo dėrgue si legat Gabriel Trevizani i cili kjo pritė keq prei Mbledhjes sė Paris shqiptare. Atėhere ku ngau te … dhe kėti ia porositi ēėshtjen pėr tė cilėn kishte dėrgue, dhe i lutet me besim, qi ta merrte mbi vedi atė ēėshtje e se do tė fitonte prej nderė e lumni tė madhe, po tė pėrpiqej me fuqin e vet bindse e me autoritetin e vet pėr tė shpėtue viset kristjane nga fatkeqsit, qi ma tė rėnda po pėr vetė Epirin nga ajo lidhje me turqit.

    E Pali, i qet si ishte, pėr mprojtjen e Fes e t'Atdheut, e pa se jo vetėm ishte punė e dobishme, por e domosdoshme, dhe tu i dijtė sekretet e Skėnderbegut e se ligjirata do t'i pėlqente sė tepėrmi, premton Trevizanit besėn e pėrpjekjet e veta, dhe me nji herė hyn nė mbledhjen e Princit, ku merrte pjesė Parija shqiptare, dhe kaq fuqi pat fjala e ti pėr luftė, sa tė gjithė nji zani kėrkuen luftė kundra turqvet, dhe vendosėn me ia nisė. Nga kėto pėrpjekje qi drejtoheshin pėr tė mirėn e ēėshtjes kristjane dhe tė vendit, emni e ndera e Palit u shtue jo vetėm pėranė tė vetvet, por edhe pėranė venedikasvet. Dukėt e tė cilvet Pashk e Kristofor i dėrguen lavdet e veta tė mėdha me anė letrash e sidomos Piu II Papė e pėrqafoi me dashtni tė madhe. U hap fjala se, kur Papa shkoi n'Ankonė e prej andej do tė kalonte n'Epir me nji flotė shum tė fuqishme tė Beslidhunvet, kishte nė mend Skanderbegun m'e ba Mbret e Palin Kardinal. Por tue kenė se Papa vdiq nė kėtė ndėrkohė, qėllimi i ti s'shkoi nė vend. Pėr kėtė s kemi dishmi tjetėr pėrveēse tė Barletit, i cili nė Jetėn e Skanderbeut (lib XI) thotė: "Papa Piu II mbledhė gjithkshė fuqi e ushtri kristjane po nisej kundra Otomanit, dhe porsa tė kalonte n'Epir e Shqipni, mbassi tė thonte Meshėn nė qytetin e Durrėsit, Pal Ejllorin Arqipeshkvia e kėti qyteti do ta naltonte nė shkallėn ma tė naltan e Ipeshkvis, qi tash e quajnė Kardinalat e Skanderbegun do tė ēpallte Mbret t'Shqipta-rvet e t' Epirotasve. Nder Kardinajėt e zgiedhun nga Piu II, emrin e Palit nuk e gjejė, dhe gabojnė krejt ata qi pohojnė se kjo naltua nė kėtė kambė.
    Nė vjetin 1466, Mehmeti i II, Perandori i Turqvet "u nis me pushtue qytetin e Durrėsit", si tregon Barleti nė jetėn e Skanderbegut (lib. 13) : "Tue mendue se do ta gjente tė paforcuem e tė pagatuem, e kėshtu do tė sulmonte pa pritė, por u rrejtė. Pse, kjoftė venedikasit, kjoftė Princi Skanderbeg e kishin forcue me ushtri pėr tokė e det, e kėshtu Prisi otoman turprisht kje mujtė e dėbue me kėrdi tė madhe tė vetvet". Sa u pėrpoq Pali pėr Atdheun e vet Shqipnin, nuk kemi dyshim se aq edhe u mundue pėr tė mirėn e Kishės sė Durrėsit.
    Nga pakujdesi i atyre kohvet, na vjen keq se nuk i dijmė punėt e mėdhaja tė tija. Kėtė vetėm dijmė se para vjetti 1462 e la vakaante ketė Metropoli", pėrfundon pėrkthimi i Dom Frano Illias, lidhur me aleancėn e Ipeshkvit tė Durrėsit, Pal Engjėllit, me Skėnderbeun..

  3. #3
    i/e regjistruar Maska e BARAT
    Anėtarėsuar
    20-07-2006
    Vendndodhja
    Himarjot jet' e jet', Zot mbi male Hyll mbi det
    Postime
    2,565
    gazeta"Shqip"- 23/04/2007

    PERPJEKJE TE PAFRYTSHME NJESHEKULLORE PER RIBOTIMIN E "ILLYRICUM SACRUM"

    Illyricum Sacrum" ėshtė njė vepėr enciklopedike me 5500 faqe, e ndarė nė nėntė vėllime. Nė tė flitet pėr historinė e ilirėve, domethėnė pėr historinė e shqiptarėve qė kanė jetuar nė faqen perėndimore tė Ballkanit, ku shtriheshin fiset ilire. "Illyricum Sacrum" pėrmban gjithashtu harta, skica dhe ilustrime tė shumta pėr tė parėt tanė, tė cilat nuk gjenden askund veē se nė kėtė vepėr tė madhe. Sipas profesor Aleksander Stipqeviē, vepra "Illyricum Sacrum" ėshtė njė arritje kapitale e historisė evropiane. Ajo ka rėndėsi tė dorės sė parė si burim tė dhėnash pėr historinė mesjetare tė Ballkanit Perėndimor. Vėllimi i parė ka dalė nė vitin 1751, kurse i fundit nė vitin 1909. Shtatė vėllimet e para janė pėrgatitur nga Daniele Farlati, kurse dy vėllimet e fundit nga Jakobo Coleti.

    Ribotimi i korpusit "Illyricum Sacrum" nuk ishte ide e re dhe as e para. Pėrpjekje dhe iniciativa pėr ribotim ka pasur edhe mė parė, por tė gjitha kanė mbetur vetėm tė tilla. Paraqitja e tyre nė mėnyrė kronologjike ėshtė mjaft interesante, sepse na dėshmon zhvillime tė ēuditshme, prapaskena e drama tė cilat mund tė ndodhnin vetėm nė Ballkan. I kemi ndjekur njė pėr njė tė gjitha kėto pėrpjekje, duke shfletuar dokumente, dorėshkrime, letėrkėmbime, si dhe shkrime e studime tė botuara tė vetė pjesėmarrėsve nė kėto ngjarje, por edhe tė atyre qė nuk kanė qenė drejtpėrdrejt tė kyēur nė to, duke u bėrė dėshmitarė tė momenteve shumė tė rėndėsishme, ose thėnė ndryshe pjesė e pandarė e kėsaj kryevepre.

    Qėllimi ynė kryesor nė kėtė rast ėshtė qė me korrektėsi dhe paanshmėri tė paraqesim ato ndodhi dhe ngjarje deri nė momentin e daljes nga shtypshkronja tė ekzemplarėve tė parė tė ribotimit fototipik-anastatik tė "Illyricum Sacrum" nė shkurt tė vitit 2005. Sipas dokumenteve dhe dorėshkrimeve ekzistuese, i pari qė kishte planifikuar njė ribotim tė mundshėm tė korpusit "Illyricum Sacrum" ishte njėri nga autorėt e kėsaj vepre, pikėrisht ai qė edhe e pėrfundoi atė, at Jakob Koleti. Mirėpo nga njė ide e tillė, atė e largoi vdekja.

    Duke studiuar dorėshkrimet e at Koletit, njė tjetėr personalitet i rėndėsishėm pėr korpusin "Illyricum Sacrum", don Frane Buliq i bėri pėrpjekjet e para pėr njė ribotim tė mundshėm qė nė vitin 1902, pėr t‘i vazhduar ato edhe zyrtarisht nė vitin 1906. Megjithėse nuk arriti rezultatet e dėshiruara, pėrkatėsisht ribotimin e "Illyricum Sacrum" qė me pėrpjekjet e para, ai nuk u dekurajua. Pėrkundrazi e la pėr mė vonė, duke pritur momentin mė tė favorshėm pėr njė gjė tė tillė. Gjithmonė shpresonte se do tė mund tė realizonte njė ribotim serioz dhe nė nivel, ashtu siē ishte edhe vetė vepra dhe pėr kėtė gjė bisedoi madje edhe me njė botues nga Parisi.

    Duke e vlerėsuar si njė vepėr me rėndėsi tė veēantė dhe tepėr tė rrallė, e cila vėshtirė se gjendej pėr t‘u konsultuar, don Frane Buliqi mendon qė ta botojė "Illyricum Sacrum" nė mėnyrė fototipike-anastatike. Megjithatė, nė njė moment tė caktuar, pasi u bė i vetėdijshėm pėr problemet e shumta, qė nga ato financiare e deri tek ato profesionale, por gjithashtu edhe nga zhvillimet politike tė kohės, ai tėrhiqet nga ideja e parė, duke planifikuar tashmė njė botim komplet tė ri, me autorė tė tjerė, tė njė "Illyricum Sacrum"-i tjetėr. Pėr njė ide tė tillė, sa ambicioze aq edhe tė parealizueshme, don Frane Buliqi bėn edhe veprimet e para (ne mbėshtesim mendimin e profesor V.Novak, kur pohon se: "don Frane Buliqit i mungonte ndihma e papėve pėr njė ndėrmarrje tė tillė", ndėrkohė qė tė tre jezuitėt: Riēeputi, Farlati e Koleti e patėn atė. Por nuk ishte vetėm kjo ndihmė, ishin edhe rrethanat politike dhe shoqėrore ato qė u bėnė pengesa kryesore pėr tė realizuar njė ndėrmarrje tė tillė. Novak, nė studimin e tij sjell edhe kėtė tė dhėnė: "Nė vitin 1918, papa Benedikti XV, studiuesit francez R.Graffin i kishte dhėnė 20000 franga pėr botimin e ‘Serbia Sacra‘". Njė gjė e tillė tregon interesimin e vazhdueshėm qė kishin papėt dhe Vatikani pėr tė ashtuquajturėn "Iliri tė lashtė"). Mė 29 dhjetor 1918 ai u dėrgon tė gjithė ipeshkėve tė Jugosllavisė sė atėhershme dhe tė Shqipėrisė njė letėr-qarkore, nė tė cilėn u lutet atyre qė tė mbledhin dhe sigurojnė burime, dorėshkrime dhe dokumente pėr tė rishkruar njė histori tė madhe tė kishės, si dhe botimin e ri tė "Illyricum Sacrum" nga kohėrat mė tė lashta e deri nė fillim tė shekullit XX.

    Njė veprim tjetėr i rėndėsishėm ishte mbėshtetja e historianit serb Stanoje Stanojeviē, me tė cilin don Frane Buliq bisedon gjatė verės sė vitin 1920 nė Rogashka Sllatinė, duke rėnė dakord qė njė ndėrmarrje e tillė tė ketė karakter ndėrkombėtar dhe pėr tė tė ftoheshin tė gjithė historianėt e kishės, qofshin ata katolikė, ortodoksė apo laikė jugosllavė, por edhe emra tė nderuar tė shkencės ndėrkombėtare. I pari qė u ftua nga studiuesit e huaj ishte don G.Morin, pasi don F.Buliq gjeti mbėshtetjen e ndihmėn e kryeipeshkvit tė Zagrebit, imzot Anton Bauerit, imzot S.Ritigut, profesor Shishiqit, prof. V.Klaiqit dhe at J.Jeleniqit. Pėr kėtė qėllim, don G.Morin arrin nė Zagreb mė 20 janar tė viti 1921 dhe qėndron deri mė 24 korrik tė vitit 1921. Gatishmėria e don G.Morinit ishte njė nxitje jo vetėm pėr don F.Buliqin, por edhe pėr tė tjerėt, ngaqė emri dhe veprat e tij ishin shumė tė njohura nė mbarė Evropėn.

    Takimi i parė pėr fillimin e punės nė projektin e ri "Illyricum Sacrum" u mbajt nė Akademinė e Arteve dhe Shkencave Jugosllave tė Zagrebit, (JAZU-Zagreb) nė Zagreb, mė 26 janar 1921 (procesverbali i takimit mė 26 janar 1921 nė JAZU, tė cilin e kishte mbajtur imzot Svetozar Ritig, ėshtė i daktilografuar nė dy faqe makine, ndėrsa faqja e tretė ka disa shėnime me dorė tė S.Ritigut. HDA, Zagreb, fondi 816, "Osobni fond Svetozara Ritiga") me pjesėmarrjen e don F.Buliqit, profesor Klaiqit, profesor Shishiqit, at Jeleniqit, imzot Ritigut, Hertlingut, don Morinit dhe profesor Kovaēeviqit nga Maribori. Nė kėtė takim pėrcaktohen orientimet kryesore programore, duke theksuar se duhej tė rishkruhej historia laike dhe kishtare e Ilirikut deri nė shekullin IX. Me kėtė rast, pėr drejtues tė pėrkohshėm tė projektit, tė pranishmit emėrojnė don F.Buliqin, ndėrsa pėr sekretar at Jeleniqin. Imzot Ritigu propozon qė menjėherė tė formohen komisionet pėrkatėse, tė cilat do tė fillonin punėt pa humbur kohė. Profesor Klaiqi propozon emrat e disa studiuesve qė duhej tė ftoheshin pėr tė punuar nė kėtė projekt, me kėtė renditje: nga Beogradi dr. S.Stanojeviq; dr. J.Radoniq, A.Anastasijeviq dhe dr. Vl.Qoroviq; nga Lublana dr. Hauptman, dr. F.Kos, dr. M.Kos, dr. Zorea, dr. N.Radojēiq; nga Sarajeva: dr. M. Vanino, dr. Q.Truhelka; nga Vjena: dr. K.Patsch; nga Djakovo: M.Paviq dhe nga Hercegovina: at P.Dragiēeviqi. Kėtu po ashtu propozohet qė don G.Morin tė jetė organi ekzekutiv nė kėtė projekt dhe ndėrkohė ai duhet tė punojė nė pėrgatitjen e studimit pėr kalendarin e Shėn Jeronimit, nė tė cilin dalin emrat e disa shenjtorėve nga Iliria e lashtė.

    Duke analizuar me vėmendje diskutimet, propozimet dhe pėrfundimet e nxjerra nga takimi i parė iniciues, fillimisht pėr ribotimin fototipik-anastatik tė "Illyricum Sacrum", pastaj edhe idenė e botimit tė njė vepre tė re me titull tė njėjtė, ku do tė pasqyrohej historia e tė dyja kishave (asaj perėndimore dhe asja lindore) deri nė ndarjen pėrfundimtare tė tyre, konkludojmė se qėllimi kryesor ishte rishkrimi i njė historie tė Ilirisė kishtare dhe civile nga kohėrat mė tė lashta deri nė mesin e shekullit XI, duke plotėsuar Farlatin me burime dhe tė dhėna tė reja pėr popujt qė kishin banuar nė ato territore.

    Don F.Buliq, me t‘u kthyer nė Split pėrpilon njė letėr-qarkore pėr ministrin e Kulturės sė Jugosllavisė sė atėhershme, Svetozar Pribiqeviq, duke zbėrthyer idenė e ribotimit ose shkrimit tė njė vepre tė re, me shpresė se do tė gjente mbėshtetjen financiare. Meqenėse ėshtė dokument me njė rėndėsi tė veēantė, si pėr sa i takon konceptit dhe pikėpamjeve tė don F.Buliqit, lojės sė dyfishtė qė ai bėnte duke u pėrpjekur t‘u shmangej ndikimeve politike dhe nacionalizmit serb e nė anėn tjetėr duke ruajtur krenarinė kroate, ashtu edhe pėr shkak tė paraqitjes reale tė gjendjes rreth korpusit "Illyricum Sacrum", ne e sjellim nė vazhdim atė tė pėrkthyer nė gjuhėn shqipe (origjinali ėshtė shkruar nė gjuhėn kroate, jo serbo-kroate dhe ruhet nė HDA, O.F.S. Ritig, kut. 2. Kėtė letėr me disa shkurtime e ka botuar edhe V.Novak, duke i bėrė njė koment tė njėanshėm, veēanėrisht duke interpretuar nė mėnyrė tendencioze idetė dhe qėndrimet e don F.Buliqit):

    "Zoti ministėr,

    Gjatė vitit 1906 unė i nėnshkruari kisha provuar me njė botues parisien qė tė ribotoja me metodėn anastatike disa nga vėllimet e veprės "Illyricum Sacrum" tė shtypura nga jezuitėt Farlati e Koleti nė Venedik gjatė viteve 1751-1819, pėr tė cilėn njė pjesė tė materialit e kishte mbledhur mė herėt Riēeputi, i ndihmuar nga Pacifik Bica prej Rabi (mė vonė kryeipeshkv i Splitit 1746-1756). Vepėr kjo, e cila nė fakt kishte mangėsi, posaēėrisht nė dy vėllimet e fundit VII e VIII qė trajtonin ipeshkvitė e Duklės, Tivarit, Ulqinit, Durrėsit, Sriemit, Shkupit, Beogradit, Ohrit etj., dhe kėto pėr shkak se ishin tė shtypura nė numėr tė kufizuar ekzemplarėsh. Po ashtu edhe para vitit 1906, pėrkatėsisht nė vitin 1902, kur i nėnshkruari ka botuar disa vite nė vazhdim (1902-1910) nė revistėn e tij shkencore "Bullettino di archeologia e storia dalmata" korrigjimet dhe pėrmirėsimet, tė cilat vetė Koleti i kishte bėrė pėr ribotimin e kėsaj vepre madhore dhe mė vonė gjatė viteve 1911-1912, kur i nėnshkruari kishte botuar "Kronotaksu Solinskih Biskupa od III-VII. Vijeka uz dodatatk Kronotaksa Splitskih Nadbiskupa od razorenja Solina do polovice XI vijeka", kishte ėndėrruar se do ishte shumė mirė qė nė bazė tė gėrmimeve arkeologjike tė kryera pėrgjatė gjithė vendit tonė, nė dekadat e fundit, nė bazė tė hulumtimeve historike nėpėr arkivat evropiane, si dhe nė bazė tė studimeve tė shkencėtarėve dhe hulumtuesve tė historisė sonė tė ribotonte "Illyricum Sacrum" tė korrigjuar, tė plotėsuar nė botimin e dytė, ose do tė ishte mė mirė sikur tė shkruhej krejtėsisht i ri pėr historinė kishtare tė Ilirisė nė kuptimin e gjerė tė fjalės. Vepėr kjo, e cila do tė na pasqyronte depėrtimin e krishtėrimit dhe shtrirjen e tij nė territoret tona deri nė shekullin e nėntė dhe pastaj deri nė ditėt e sotme.

    Me rastin e pėrkujtimit tė 1500-vjetorit tė Ediktit tė Milanos nė vitin 1913, si dhe tė vdekjes sė Dioklecianit nė pallatin e tij kėtu (313-1913), manifestimi solemn u bė nė varrin e martirėve tė Diokleciatit dhe nė pallatin e tij nė Peristil tė Splitit dhe me rastin e po kėtij manifestimi nė vitin 1914 nė Nish, nė qytetin e lindjes sė Perandorit Konstantin, i nėnshkruari ka botuar njė studim pėr kėta perandorė me shpresėn se pas luftėrave ballkanike do tė mund tė eliminohej ndarja qė ekzistonte qė prej nėntė shekujsh mes Lindjes dhe Perėndimit. Kjo ndarje nė mes tė Lindjes dhe Perėndimit, nė kuptimin politik ėshtė eliminuar nė shtetin tonė dhe do tė pėrfundojė edhe nė mes tė kishave me rastin e rregullimit tė situatės dhe nė njė gjendje tė tillė mund tė kontribuojė kjo letėr e nėnshkruar nga unė.

    I nėnshkruari mendon se ka ardhur momenti qė tė arrihet qėllimi i tij. Qė nga viti 1881 ai ka gjetur njė ftesė tė shkruar nga kleri dalmatinas, ku ndėr tė tjera thuhej: "Kur tani ndarja nė mes tė Lindjes dhe Perėndimit, e thelluar gjatė rrjedhės sė historisė dhe konflikteve tė brendshme pėrkatėsisht ndėrmjet Romės dhe Bizantit nuk ka mė arsye tė ekzistojė, tani qė nė gėrmadhat e trungut bizantin kthehen qėllimet sllave etj.; tani kur, vazhdon autori i letrės, sllavėt e Lindjes kanė pranuar tė jetojnė nėn ndikimin e kulturės sė Perėndimit, e cila mund t‘u sjellė atyre shumė tė mira pėr fiset e tyre sllave, dhe po kjo mund t‘i kontribuojė kulturės sė Perėndimit, ndėrkohė qė sllavėt e Perėndimit ndjejnė kėrkesė jetėsore tė thellohen nė burimet shkencore tė Lindjes, tė cilat na njoftojnė pėr kulturėn dhe jetėn e pėrbashkėt, pėr historinė tonė tė pėrbashkėt deri nė shekullin e nėntė", tani i nėnshkruari mendon se ka ardhur momenti qė tė realizohen qėllimet kryesore tė cilat i kishte menduar vite me radhė. (...) Para dy vitesh shkrimtari i njohur francez, Don Germain Morin, anėtar i Urdhrit Benediktin nė kuvendin Maredsous nė Belgjikė, ka marrė lejen nga udhėheqėsi i Urdhrit tė tij qė tė vijė lirisht nė shtetin tonė pėr kėrkime shkencore. Morin ėshtė i njohur nė botėn shkencore si njė ndėr hulumtuesit mė tė mirė tė historisė sė vjetėr kishtare nė tėrė Evropėn. Me artikujt e tij studimorė ėshtė dalluar deri nė kohė tė luftės nė Revue BĆ©nĆ©dictine, tė cilėn e ka botuar kuvendi i Maredsous. Edhe nė periodikė tė tjerė tė Evropės ka studime tė tij shkencore. Para luftės dhe gjatė saj ka punuar nė Bibliotekėn Mbretėrore tė Monakos, ku edhe ishte laureuar. Studimet e tij pėr homelitė e Shėn Augustinit i boton nė fund tė vitit 1917 nė njė libėr mjaft voluminoz. Nė hulumtimet e tij herė pas here ai ėshtė marrė edhe me Ballkanin dhe pėr shembull ka ndriēuar figurėn e Niketės, ipeshkvit tė Remesianės (Ak-ili, Bella-Pallanka) nė Serbinė e vjetėr, mikut tė madh tė Shėn Paulinit nga Nola, duke vėrtetuar se ishte ipeshkv i kėtij qyteti dhe jo i Akuilesė (rreth vitit 410) dhe sipas tė gjitha gjasave ai ka krijuar njėrin nga himnet mė tė bukura tė kishės perėndimore "Te Deum laudamus". Janė tė njohura hulumtimet e tij pėr veprat e Shėn Ēezarit, d‘Arles dhe pėr Amalariun, pėr ipeshkvin Treverskom, i cili nė vitin 813 ishte anėtar i legatės sė Karlit tė Madh dėrguar Mihalit, Perandorit tė Bizantit, pėr tė cilat qėllime ka ardhur nė Zarė nė vitin 805 dhe ishin nė legatėn e parė kur kaluan te Karli i Madh i shenjtė, Dogji i Venedikut, Pali, duka i Zarės dhe Donati (i treti me kėtė emėr) ipeshkv i Zarės. Me Morinin njihem qė prej 20 vjetėsh dhe kemi bashkėpunuar nė fusha tė ndryshme shkencore. (...) G.Morin ka pranuar qė para dy vjetėsh tė punojė nė fushėn e historisė sė kishės jugosllave. Edhe pse ėshtė 59 vjeē, ai ėshtė i freskėt, i kthjellėt e i shkathėt. Me dashamirėsinė e shkėlqesisė sė tij, kryeipeshkvit tė Zagrebit, dr. A.Bauer, drejtuesit tė Akademisė sė Shkencave dhe Arteve Jugosllave tė Zagrebit nė Zagreb, i ėshtė mundėsuar qė mė 21 janar tė vitit 1921 Morin tė arrijė nė Zagreb nga kuvendi Monserrat afėr Barcelonės, ku kishte qėndruar muajt e fundit. Kėtu, mė datė 26 janar ėshtė mbajtur njė takim qė tė shihej nė ėshtė e mundur qė tė realizohet njė aksion shkencor pėr qėllimin e lartpėrmendur. Nė tė kanė marrė pjesė njė numėr i vogėl ideatorėsh tė kėshillit tė pėrkohshėm, pėrkatėsisht disa personalitete nga Kroacia, Dalmacia, Sllovenia dhe Bosnja. Profesori i Universitetit tė Beogradit, Stanoje Stanojeviq, i cili kishte premtuar se do tė vinte, nuk mundi tė marrė pjesė pėr shkak tė obligimeve zyrtare. Nė fillim u vendos qė para se tė fillohej me punėt konkrete, tė kujdeseshim pėr sigurimin e mjeteve materiale qė i nėnshkruari, si kryetar i pėrkohshėm i kėshillit organizues, tė udhėtonte pėr nė Beograd dhe tė vinte te ju me kėrkesė zoti ministėr, qė pėr vitin 1921/1922 tė futet nė buxhetin shtetėror shuma prej 60000 dinarėsh pėr nevojat e kėtij aksioni, si pėr shembull udhėtime tė tė nėnshkruarit ose tė anėtarėve tė tjerė me Morinin, nė tė gjitha ipeshkėvitė e shtetit tonė, nė tė gjitha kuvendet kryesore qė me prelatėt kishtarė tė njėrės dhe tė kishės tjetėr tė bisedojė gojarisht pėr nevojat e kėtij aksioni, qė t‘i informojė pėr tė dhe tė kėrkojė prej tyre ndihmė materiale e morale, pastaj pėr ata tė cilėt do tė mund tė merrnin pjesė si ndihmės ose anėtarė tė rregullt, si dhe nėpėr urdhrat e kuvendeve tė zgjidhte ndonjėrin nga priftėrinjtė dhe kallugjerėt pėr bashkėpunėtorė, qė tė shikonte bibliotekat e kuvendeve dhe ato tė universiteteve, si dhe arkivat nė kanė apo jo ende materiale tė pabotuara, i cili do tė mund tė shėrbente pėr botim, etj. Don Germain Morin, i cili megjithatė ndenji nė Zagreb, mori urdhėr qė tė punojė me burimet dhe librat tė cilat ndodhen nė bibliotekat e atjeshme dhe tė tjerat qė do t‘i silleshin nga Biblioteka e Muzeut Arkeologjik tė Splitit, t‘i nxjerrė dhe t‘i shėnojė tė gjithė martirėt, shenjtorėt e tė gjithė Ilirisė sė vjetėr dhe tė pėrgatisė bibliografinė si fillim i punės sė kėtij aksioni dhe nė bazė tė kėsaj tė krijohet baza e re nė kėshillin organizativ me specialistė tė cilėt do tė duhej tė takoheshin nė prill ose maj tė kėtij viti, pėr njė marrėveshje pėr tė punuar secili nė drejtimin e tij. Pėr njė aksion tė tillė ėshtė e domosdoshme edhe njė bibliotekė e veēantė profesionale. Nė Zagreb ka plot gjėra si nė bibliotekėn Universitare, nė bibliotekėn e Akademisė, si dhe nė bibliotekat e Beogradit, Lubjanės, dhe nė ato tė kuvendeve, ipeshkvive etj. Edhe nė bibliotekėn e Muzeut Arkeologjik tė Splitit ka diēka tė mirė, qė ėshtė siguruar nė bazė tė rezultateve tė kėrkimeve nė fushėn e historisė kishtare dhe tė gėrmimeve arkeologjike nė Solin, por e gjithė kjo ėshtė pak, duke i krahasuar ato me nevojat e kėtij aksioni. Duhen edhe plot gjėra tė tjera tė specializuara. Veēanėrisht ftojmė instrumentum, eruditėt dhe historianėt e kishės. Pėr kėtė qėllim, tani pėr tani na duhen 20000 dinarė, tė cilat janė tė llogaritura nė shumėn e lartcekur prej 60000 dinarėsh. Duhet theksuar se kjo bibliotekė e specializuar, e cila do tė krijohej tani, do tė mbetej nė shtetin tonė pėr nevoja tė ardhshme, ndėrsa mė vonė do tė vendosej se cilės bibliotekė universitare ose biblioteke tjetėr do t‘i dhurohej. Para se autori i kėsaj letre tė vijė personalisht nė Beograd qė tė paraqesė gojarisht kėtė ide tė tij dhe tė kėshillit organizativ, e ka konsideruar tė domosdoshme qė lutjen t‘ia dėrgojė nė formė tė shkruar personalitetit tuaj zoti ministėr, qė ju ta lexoni e ta shqyrtoni me shpresėn qė do ta merrni parasysh.

    Kjo ėshtė njė punė e ngatėrruar, tė cilėn e kemi filluar pėr shtetin tonė, por ėshtė filluar me shpresėn e mirė se do tė pėrfundojė me sukses. Njė pjesė studiuesish kanė filluar tė punojnė nė fushėn e hagjiografisė, ndėrsa pjesa tjetėr e studiuesve qė do tė angazhohen nė historinė e shenjtė kishtare tė vendeve tona, do tė jenė profesorė nga universitetet dhe nga fakultetet teologjike: nga Serbia J.Radoniqi, S.Stanojeviqi, D.Anastasijeviq, Vl.Ēoroviq, I.Ruvarac; nga Kroacia: F.Shishiq, V.Klaiq, S.Ritig; nga Bosnja: Dr. Jeleniq (tani nė Zagreb); nga Gjakova Dr. M.Paviq, nga Mostari, Dr. P.Dragiēeviq; nga Sarajeva: Truhellka; nga Maribori: dr. Kovaēiq; nga Lubjana: prof. Srebrniq, tė dy profesorėt Kos, at e bir, prof. Grifc, si dhe shumė tė tjerė, tė cilėt do t‘i bashkėngjiten kėshillit tė zgjeruar kur tė parashikohet se do tė fillojė aksioni konkret dhe kur mund tė llogarisnim nė ndihmėn Tuaj financiare.

    Kemi shpresė se ky projekt do tė ketė sukses edhe nga kėndvėshtrimi tjetėr. Nuk ėshtė se kjo fushė ėshtė krejt e pahulumtuar, dhe se nė kėtė punė nuk ėshtė provuar edhe mė parė tė shkruhej. Nė dekadat e fundit ėshtė shkruar pėr historinė kishtare nė revista, nė studime tė veēanta nga ana e serbėve, kroatėve dhe sllovenėve. Ekziston edhe ndonjė studim i veēantė pėr hagjiografinė e vendeve tona, por ka edhe tė huaj qė janė marrė me kėtė ēėshtje. Megjithatė, e gjithė kjo ėshtė sipėrfaqėsore, pa njė qėllim tė caktuar, sipas rastit, ose siē kėrkojnė kėrkimet arkeologjike qė tė shkruhet pėr kėtė apo atė eksponat. Pėr historinė e krishtėrimit nė Dalmaci ekzistojnė mjaft studime, tė cilat janė botuar nė tė lartpėrmendurin Bulletino, i cili duhet thėnė se nga viti 1920 e nė vazhdim botohet nė gjuhėn serbo-kroate, si dhe me njė rezyme tė shkurtėr nė gjuhėn frėnge nė fund tė ēdo artikulli tė rėndėsishėm.

    Njė pjesė e madhe e historisė sonė, e asaj tė shenjtė e kishtare, ndodhet ende nėn tokė. Duhet hapur "Almae Matris Telluris," qė ajo tė na japė atė qė historianėt e asaj kohe kanė shėnuar nė mėnyrė tė pėrgjithshme e tė kujdesshme. Sė bashku me Frushka Gorėn, e pasur ėshtė edhe rrethina e famullisė sė Shėn Dhimitrit nė Mitrovicė, si dhe rrethina e kishės sė rrėnuar pravosllave, varri i Shėn Gjergjit etj.

    Nga lufta e tmerrshme qė kaloi, nga pasojat e sė cilės ka vuajtur i gjithė njerėzimi, ndėrsa nga kėndvėshtrimi socio-kulturor do tė ketė pasoja tė paparashikueshme pėr tė gjithė popujt, e sidomos pėr ne, Amerika do tė pushtojė ekonominė e Evropės, ndėrsa kjo, e veēanėrisht Perėndimi, do tė provojė tė pushtojė edhe mė tutje e sidomos nė planin e kulturės Ballkanin, e veēanėrisht shtetin tonė tė ri, si urė nė mes tė dy botėve. Dėshmi pėr kėtė ėshtė profesori parisien Jacques Zeiller, i cili pėrfshin nė veprėn e tij tė fundit tė lartpėrmendur tė gjithė territoret nga Korushka e Krajinės deri nė Detin e Zi. Ne, le tė na pushtojė Perėndimi, por deri nė njė masė tė caktuar. Le tė merren me historinė tonė historianėt e Perėndimit, por deri nė njė kufi tė caktuar. Ne duhet tė jemi tė parėt nė fushėn tonė, e pas nesh Evropa Perėndimore. Tė mos jemi shpirtngushtė dhe t‘i mbyllim dyert librit tonė nė Evropė, por tė jemi tė parėt: nil de nobis sine nobis. Ne duhet qė tė hulumtojmė ēdo fushė tė diturisė dhe pas nesh tė tjerėt. Me ndihmėn tonė ata tė bėjnė ēfarė tė duan.

    Don Germain Morin do tė jetė nė kėtė vepėr organ ekzekutiv i kėshillit dhe do tė drejtojė tė gjitha punėt. Puna jonė duhet tė jetė e pranishme nė Evropė. Pėr kėtė shkak do tė ishte mirė qė krahas gjuhės serbo-kroate, e tėrė vepra tė jetė e shtypur pėr shembull edhe nė gjuhėn frėnge. Don Germain Morin ėshtė njė stilist dhe specialist pėr punime tė tilla nė gjuhėn frėnge. Varianti i punės do tė mbajė titullin sipas pėrmbajtjes, por pjesa kryesore do tė ketė titullin "Fastes Ć©cclesiastique della Yougoslavie", e ngjashme me titullin e historisė kishtare tė "Duchesne Fastes Ć©piscopau della Gaule".

    Ky studim ka pėr qėllim qė tė ngrejė shpirtrat dhe interesin e njerėzve dhe kishės pėr studime mė tė larta. Do tė ishte e preferueshme qė G.Morinit t‘i mundėsohej hapja e katedrave tė patrologjisė nė tri universitetet e vendit tonė. Ai ėshtė specialist pėr kėtė, por kjo patrologji duhet tė kufizohet nė atė kishtare. Etėrit dhe shkrimtarėt e tjerė, tė cilėt do tė merreshin me kishat tona qofshin ato tė Lindjes apo tė Perėndimit, do tė njiheshin mė pėr sė afėrmi me kėtė fushė, sepse patrologjia e pėrgjithshme e kishės studiohet tashmė nė fakultetet tona teologjike. Nė kėtė mėnyrė, kleri i ri do tė informohej me gjithė literaturėn patristike tė vendeve tona. Don Morini, i cili ka filluar tė mėsojė edhe gjuhėn tonė, do tė mbajė leksione nė gjuhėn latine ose frėnge dhe kryesisht nė semestrin veror ose dimėror nė Lubjanė, Beograd, ose Zagreb. Njė punė e tillė e Morinit do tė shėrbejė pėr tė afruar shpirtrat e rinj tė studentėve, tė fakulteteve teologjike, tė cilėt nuk do tė gjenin vetėm ushqim shpirtėror nė burimet teologjike, por do tė njiheshin mė mirė me ta.

    Qė ky aksion tė mund tė pėrparojė, do tė ishte e domosdoshme qė- siē e kemi cekur mė lart -nga buxheti shtetėror pėr vitin 1921/1922 tė ndahej shuma prej 40000 dinarėsh pėr nevoja fillestare tė Morinit pėr udhėtimet e tij dhe tė anėtarėve tė tjerė tė kėshillit organizues, ndėrsa 20000 dinarė pėr nevojat e bibliotekės sė specializuar.

    I nėnshkruari ėshtė i vetėdijshėm pėr rėndėsinė e kėsaj ēėshtje, si dhe pėr problemet me tė cilat do tė ballafaqohet ai nė fushėn profesionale dhe nė atė ekonomike. Megjithatė, nga studimi i pėrgjithshėm dhe specifik i kėtij problemi, shpresojmė se pak nga pak aksioni do tė pėrparojė. Shteti ynė i ri, i cili duhet tė ecė pėrpara nė tė gjitha drejtimet, nuk duhet tė dėshtojė nė aspektin kulturor. Nuk guxon tė lejojė ose tė shikojė me gjakftohtėsi qė studiuesit e huaj tė na pushtojnė: ne nuk jemi as njė lloj kolonie ballkanike pėr Perėndimin. Nė shtetin prej 12 milionė banorėsh do tė gjenden specialistė tė mirė nga kėto fusha, rreth tė cilėve do tė mblidhen gjeneratat e reja, por ato duhen edukuar. Zoti ministėr, nė duart Tuaja ėshtė realizimi i kėsaj pune tė rėndėsishme. Duke shpresuar pėr mirė zoti ministėr, pranoni me kėtė rast pėrshėndetjet dhe respektin tim.

    Monsg. F.Buliq, drejtor i Muzeut Arkeologjik Shtetėror"

    (Meqenėse e kemi sjellė letėr-qarkoren, nuk menduam se ėshtė e domosdoshme tė lėshoheshim nė komente dhe analiza tė veēanta tė kėtij dokumenti, edhe pse mendojmė se ka vend pėr tė tilla. Lexuesi dhe studiuesi i nderuar le tė gjykojė dhe tė analizojė vetė pėr tė gjitha ato qė shkruan don F.Buliq).

  4. #4
    R[love]ution Maska e Hyllien
    Anėtarėsuar
    28-11-2003
    Vendndodhja
    Mobil Ave.
    Postime
    7,708
    Un e di qe vepra eshte perkthyer nga Ilia, dhe Ramiz Alia, ky kelysh dhe skuth komunist i gardes se vjeter slllave ka qene ai qe nuk deshte te botoheshe.
    "The true history of mankind will be written only when Albanians participate in it's writing." -ML

  5. #5
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    14-02-2007
    Vendndodhja
    Canada
    Postime
    187
    A dine dikush sa kishe kushtuar krejt kjo veper te ribotohet ne shqip$?
    "Unė jam mirė kur asht mirė Shqipnia"

    Je vais bien quand l'Albanie va bien

  6. #6
    i/e regjistruar Maska e Dorontina
    Anėtarėsuar
    22-09-2006
    Vendndodhja
    "In your dreams making you happy"Nese e ke humb dashurin e ke humb aryen e jetes, nese ende se ke gjet ke arsye te jetojsh "
    Postime
    3,488

    Lightbulb

    Citim Postuar mė parė nga BARAT
    gazeta"Shqip"- 23/04/2007


    Illyricum Sacrum" ėshtė njė vepėr enciklopedike me 5500 faqe, e ndarė nė nėntė vėllime. Nė tė flitet pėr historinė e ilirėve, domethėnė pėr historinė e shqiptarėve qė kanė jetuar nė faqen perėndimore tė Ballkanit, ku shtriheshin fiset ilire. "Illyricum Sacrum" pėrmban gjithashtu harta, skica dhe ilustrime tė shumta pėr tė parėt tanė, tė cilat nuk gjenden askund veē se nė kėtė vepėr tė madhe.

    Sipas profesor Aleksander Stipqeviē, vepra "Illyricum Sacrum" ėshtė njė arritje kapitale e historisė evropiane. Ajo ka rėndėsi tė dorės sė parė si burim tė dhėnash pėr historinė mesjetare tė Ballkanit Perėndimor.

    .
    teme e qelluar dhe plot interes kombetar ... bravo Brari shum interesant
    ............
    duke lexuar keto pengesa tradheti etj ..per histori ....mendoja per ata gazetaret ne Turqi qe botonin biblen .....edhe televizioni flet mediat flasin e populli .edhe forumet .....per bibel apo per shkrimatr te bibles....

    e ketu po flitet per nji gja shum demoktratike e jo fetare apo extreme ...vetem histori ....
    me duket qe nuk bejm sa din e sa duhet per atdheun tonź.
    -----------------------------------------
    "Msyja Henes po smujte me u ndal ne Hene,mbi yje ateron gjitsesi" ....

  7. #7
    i/e larguar Maska e GL_Branch
    Anėtarėsuar
    02-11-2003
    Vendndodhja
    Arbany
    Postime
    1,592
    Nese nuk gaboj nga kjo veper e madhe...eshte permendur edhe alfabeti ilirik, nese nuk gaboj jane keto me poshte ?? (edhe cfare mendoni per kete alfabet?) :




  8. #8
    i/e regjistruar Maska e Kreksi
    Anėtarėsuar
    20-11-2004
    Vendndodhja
    Francė
    Postime
    5,632
    Ky eshte alfabeti ēirilic i Volgarve=bullgarve qe erdhen nga regjioni i Volges(rusie) mirepo ne fillim u quajt alfabeti ilirike sepse keta ardhacake jetonin ne trojet ilire qe ishin nen administraten romake e pastaje bizantine.
    Pra ky eshte nje alfabet sllave volgar=Bullgar me vona sepse B= ēirilice lexohej si V, pra krejte gabimishte Bullgaria sot quhet bullgari se me te drejte do duhej Volgaria.

  9. #9
    i/e regjistruar Maska e BARAT
    Anėtarėsuar
    20-07-2006
    Vendndodhja
    Himarjot jet' e jet', Zot mbi male Hyll mbi det
    Postime
    2,565
    Nese nuk gaboj nga kjo veper e madhe...eshte permendur edhe alfabeti ilirik, nese nuk gaboj jane keto me poshte ?? (edhe cfare mendoni per kete alfabet?) :
    E para e punes, nese do diskutohet per alfabetin ilir qe paraqitet ne "Illyricym Sacrum" duhet pare origjinali qe eshte paraqitur aty sepse keto qe jane sjelle ketu nuk jane nga ajo veper. Ky eshte alfabeti glagolitik nga i cili rrodhi me pas shkrimim i gjuheve sllave, ose ndryshe edhe alfabeti cyrilik. Nese shikon se si i quajne germat duket qarte elementi sllav...POR mundesia qe keto germa, pra simbolika e tyre te mos kete qene sllave egziston. Ta provosh ate eshte ceshtje tjeter pastaj. Duhen prova, nuk mjafton vetem emertimi ilirik, sepse edhe kroatet sllovenet e srbet ate pretendojne, te jene autoktone e te jene ata iliret, gje qe se provoje dot pasi s kane asnje mundesi reale vec spekullimit.
    Fakti qe u shpik nje alfabet nga dy misionare bizantine, Cyrili dhe Methodius, me qellim shperndarjen e krishterimit dhe shkrimeve te tij, shpjegon perdorimin dhe ngjashmerine qe ka me alfabetin grek ky alfabet qe u shpik ne shekullin e IX. Perdorimi i tij nga kroatet e sllovenet te cilet deklaronin plot krenari se jane Ilire (por u rane puplat shpejt se nuk perputheshin ne asnje vend me iliret) i dha emrin atij alfabeti. Por nese duhet te kete gjurme te pastra duhet pare dhe bere krahasim me gjetjet arkeologjike qe datojne para dyndjeve sllave dhe qe mund te japin prova te pakundershtueshme. Pastaj edhe mesapet ilire ishin dhe kishin alfabet. Por kjo nuk u intereson as grekeve dhe as sllaveve pasi si alfabeti i gjetur ne Kastoria edhe ai i gjeture ne Vinca jane pjese e te njejtes popullsi pasi kane ngjashmeri te theksuar. E kujt popullsi eshte puna se ne ate kohe Ballkani s kishte as sllave e as greke. Apo jo?
    Ky sistem shkrimi eshte edhe ME I VJETER SE AI SUMER, gje qe su shkon per shtat studiuesve te cilet e nuk e konsiderojne fare si shkrim. Mendohet te jete me shume se 4000 vjet para krishtit i vjeter dhe jane gjetur fragmente ne rrethinat e Beogradit qe deshmojne egzistence civilizimi dhe kulture ballakanike shume me pare se sumeret e famshem.
    Ne Kastoria jane gjetur pllaka druri me simbole qe datojne sipas analizave te karbonit, 5000-5500 vjet para krishtit. Kush ishte civilizimi autokton i ballkanit nder greke qe e nisin historine e tyre ne shek e VII pes, serbe qe e nisin historine e tyre ne shek. VI era jone dhe shqiptare qe jane enigma e ballkanit. Dy te paret bien direk se dihet nga erdhen dhe kur. Te tretet, shqiptaret kane shekuj e shekuj qe duan ti zhdukin si kulture gjuhe e zakone . Pse? Ku ju djeg? Te provat qe egzistojne...sepse nentoka shqiptare s ka folur akoma....po do vije edhe ajo dite. Shikoni ne internet ku ndodhet Kastoria dhe do e kuptoni pse greket kane aq frike nga Epriri dhe duan ta bejne te vetin me vrap.
    Sidoqoft kisha e vulosi me zjarr e gjak Ballkanin duke e bere pune sterre e zi aq sa sot hajde e gjeje te verteten. Kur te vendosi Vatikani te flase, vetem atehere mund te ndryshoje ndonje gje.

  10. #10
    R[love]ution Maska e Hyllien
    Anėtarėsuar
    28-11-2003
    Vendndodhja
    Mobil Ave.
    Postime
    7,708
    Gl_Branch nga i morre ato. Duke qene se e kam pare Illyricum Sacrum nuk ekziston harte e tille ne ato vellime, te pakten jo ne botimet e dala nga Vatikani.
    "The true history of mankind will be written only when Albanians participate in it's writing." -ML

  11. #11
    i/e regjistruar Maska e BARAT
    Anėtarėsuar
    20-07-2006
    Vendndodhja
    Himarjot jet' e jet', Zot mbi male Hyll mbi det
    Postime
    2,565
    Gl_Branch nga i morre ato. Duke qene se e kam pare Illyricum Sacrum nuk ekziston harte e tille ne ato vellime, te pakten jo ne botimet e dala nga Vatikani.
    Behet fjale per fragmente nga libri i enciklopedistit italian Giovanni Batista Palatino, i cili e ka botuar ate liber ne vitin 1545. Faqet e mesiperme jane te atij libri. Ai titullohet Libro Nuovo dhe paraqet shkrime te reja e te vjetra..rreth 29 lloje qe i ka disenjuar vete autori (jo shpikur por thjesht pikturuar). Shkrimin Glagoltik ai e quan edhe Buchuizza - bukvica dhe thote se eshte krijuar nga st Jerom. Per me shume informacion ne lidhje me kete liber dhe kete lloj shkrimi vizitoni kete faqe:
    http://www.croatianhistory.net/etf/et04.html
    Aty tregohet per kete lloj alfabeti ose Alphabetum Illiricum Sclavorum, perdorur nga kroatet. Mire emertimi qe eshte ilir, po ata qe e flisnin c ishin dhe mbi te gjitha ke quante kisha, Ilir ne ato vite sllavet kroate apo arberit?

  12. #12
    ThE KinG Maska e Imperator
    Anėtarėsuar
    23-04-2007
    Vendndodhja
    Albania
    Postime
    448
    Teme shume interesante kjo Brari, te falenderoj qe e bere te mundur hapjen e saj. Ketu vertetohet se nga e kane prejardhjen Shqiptaret dhe sa e lashte eshte kultura jone.

    Gjithashtu ketu del dhe e verteta e madhe qe nxin fytyren e disave, qe nuk e meritojne te quhen Shqiptar.

    Imperator
    Albanian Perandory

  13. #13
    i/e regjistruar Maska e Kreksi
    Anėtarėsuar
    20-11-2004
    Vendndodhja
    Francė
    Postime
    5,632
    Citim Postuar mė parė nga Imperator
    Teme shume interesante kjo Brari, te falenderoj qe e bere te mundur hapjen e saj. Ketu vertetohet se nga e kane prejardhjen Shqiptaret dhe sa e lashte eshte kultura jone.

    Gjithashtu ketu del dhe e verteta e madhe qe nxin fytyren e disave, qe nuk e meritojne te quhen Shqiptar.

    Imperator
    Po, por lexoje me vemendje e jo ashtu shkel e shko...

  14. #14
    i/e regjistruar Maska e BARAT
    Anėtarėsuar
    20-07-2006
    Vendndodhja
    Himarjot jet' e jet', Zot mbi male Hyll mbi det
    Postime
    2,565
    foto nga Illyricym Sacrum
    Fotografitė e Bashkėngjitura Fotografitė e Bashkėngjitura   

  15. #15
    R[love]ution Maska e Hyllien
    Anėtarėsuar
    28-11-2003
    Vendndodhja
    Mobil Ave.
    Postime
    7,708
    Citim Postuar mė parė nga BARAT
    Behet fjale per fragmente nga libri i enciklopedistit italian Giovanni Batista Palatino, i cili e ka botuar ate liber ne vitin 1545. Faqet e mesiperme jane te atij libri. Ai titullohet Libro Nuovo dhe paraqet shkrime te reja e te vjetra..rreth 29 lloje qe i ka disenjuar vete autori (jo shpikur por thjesht pikturuar). Shkrimin Glagoltik ai e quan edhe Buchuizza - bukvica dhe thote se eshte krijuar nga st Jerom. Per me shume informacion ne lidhje me kete liber dhe kete lloj shkrimi vizitoni kete faqe:
    http://www.croatianhistory.net/etf/et04.html
    Aty tregohet per kete lloj alfabeti ose Alphabetum Illiricum Sclavorum, perdorur nga kroatet. Mire emertimi qe eshte ilir, po ata qe e flisnin c ishin dhe mbi te gjitha ke quante kisha, Ilir ne ato vite sllavet kroate apo arberit?
    Kisha "gabimisht" quante sllave Iliret, keshtu qe autoktonine e Sllaveve dhe "djepin e tyre, Kosoven" e kemi peshqesh nga Katoliket, sic kemi peshqesh Greket nga Patriarkana e Stambollit.

    Un e kam cekur ket punen e alfabetit glagolitik por asnjeri spo me pergjigjet tek ajo tema. Angely thote qe eshte BAZUAR si alfabet tek ai Ilirik. Tani si eshte e verteta nuk dihet, dmth se kush ishin shkronjat origjinale Pellazge, sa ishin dhe sidomos renditja e tyre qe ka shume rendesi ne cdo analize qe kryhet. Kam ca shkrime qe jane gjetur ne nje kishe te djegur, por me kismet do i postoj.
    "The true history of mankind will be written only when Albanians participate in it's writing." -ML

  16. #16
    i/e larguar Maska e GL_Branch
    Anėtarėsuar
    02-11-2003
    Vendndodhja
    Arbany
    Postime
    1,592
    e njejta teme eshte edhe ketu dmth jane disa shkrime qe nuk jane ketu:

    http://www.forumishqiptar.com/showth...lyricum+Sacrum

  17. #17
    i/e regjistruar Maska e BARAT
    Anėtarėsuar
    20-07-2006
    Vendndodhja
    Himarjot jet' e jet', Zot mbi male Hyll mbi det
    Postime
    2,565
    Genesis
    Kisha "gabimisht" quante sllave Iliret, keshtu qe autoktonine e Sllaveve dhe "djepin e tyre, Kosoven" e kemi peshqesh nga Katoliket, sic kemi peshqesh Greket nga Patriarkana e Stambollit.
    Un e kam cekur ket punen e alfabetit glagolitik por asnjeri spo me pergjigjet tek ajo tema. Angely thote qe eshte BAZUAR si alfabet tek ai Ilirik. Tani si eshte e verteta nuk dihet, dmth se kush ishin shkronjat origjinale Pellazge, sa ishin dhe sidomos renditja e tyre qe ka shume rendesi ne cdo analize qe kryhet. Kam ca shkrime qe jane gjetur ne nje kishe te djegur, por me kismet do i postoj.
    Per mendimin tim, vetem po pati deshmi qe datojne para ardhjes se sllaveve i vihet kapak asaj pune, ne te kundert nese kemi per baze vetem alfabetin por shkrime qe kuptohen ne gjihe sllave...ateher s jemi asgjekundi vecse sa po i biem qemanese per shkrime kroate e cirilike. Per te provuar se erdhen nga pellazget detyrimisht duhet provuar qe ishin para se te vinin sllavet ne ballkan os eme mire Iliri

  18. #18
    R[love]ution Maska e Hyllien
    Anėtarėsuar
    28-11-2003
    Vendndodhja
    Mobil Ave.
    Postime
    7,708
    Faqja ku flitet per Durresin, tek Vellimi i 7 i vepres, qe permban dhe shumicen e informatave per Shqiperine e gjymtuar sic e njohim sot.
    Fotografitė e Bashkėngjitura Fotografitė e Bashkėngjitura  
    "The true history of mankind will be written only when Albanians participate in it's writing." -ML

  19. #19
    R[love]ution Maska e Hyllien
    Anėtarėsuar
    28-11-2003
    Vendndodhja
    Mobil Ave.
    Postime
    7,708
    Emrat e Peshkopeve dhe Arqpeshkopeve. Vini re Shen Astin siper fare.
    Fotografitė e Bashkėngjitura Fotografitė e Bashkėngjitura   
    "The true history of mankind will be written only when Albanians participate in it's writing." -ML

  20. #20
    i/e larguar Maska e GL_Branch
    Anėtarėsuar
    02-11-2003
    Vendndodhja
    Arbany
    Postime
    1,592
    Genesis nje gje nuk e kuptova, e ke librin ti?

Faqja 0 prej 2 FillimFillim 12 FunditFundit

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •